Παρασκευή 30 Απριλίου 2021

Ἀνῃρέθης, ἀλλ' οὐ διῃρέθης, Λόγε ἧς μετέσχες σαρκός· εἰ γὰρ καὶ λέλυταί σου, ὁ ναὸς ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πάθους· ἀλλὰ καὶ οὕτω μία ἦν ὑπόστασις, τῆς Θεότητος καὶ τῆς σαρκός σου· ἐν ἀμφοτέροις γάρ, εἷς ὑπάρχεις Υἱός, Λόγος τοῦ Θεοῦ, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος.


ᾨδὴ ς', Τριῳδίου
Ἦχος πλ. β'

νῃρέθης, ἀλλ' οὐ διῃρέθης, Λόγε ἧς μετέσχες σαρκός· εἰ γὰρ καὶ λέλυταί σου, ὁ ναὸς ἐν τῷ καιρῷ τοῦ πάθους· ἀλλὰ καὶ οὕτω μία ἦν ὑπόστασις, τῆς Θεότητος καὶ τῆς σαρκός σου· ἐν ἀμφοτέροις γάρ, εἷς ὑπάρχεις Υἱός, Λόγος τοῦ Θεοῦ, Θεὸς καὶ ἄνθρωπος.

Καὶ ἀναστάντα τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς κυβερνητικὰς ἐντολὰς

«Καὶ ἀναστάντα τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς κυβερνητικὰς ἐντολὰς»! 
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες ὁ ἀντίδικος διάβολος ἐπινοεῖ τὶς πιὸ ἀπίθανες διαβολὲς γιὰ νὰ συκοφαντήσει Χριστοῦ τὴν Ἀνάσταση καὶ νὰ ταράξει τὶς συνειδήσεις τῶν πιστῶν ὥστε νὰ μὴν χαροῦν τὸ πνευματικό, κατανυκτικὸ καὶ συνάμα πανηγυρικὸ κλῖμα τῶν ἡμερῶν τοῦ Πάθους καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. 
Πέρσι δὲν χρειάστηκε νὰ ἐπινοήσει τὰ συνήθη ψεύδη του, διότι τὸ ἔργο του τὸ ἀνέλαβε ἡ Κυβέρνηση τῆς πατρίδας μας κλείνοντας τοὺς Ναοὺς γιὰ τοὺς πιστούς… Οὔτε φέτος μπῆκε στὸν κόπο νὰ σερβίρει κάποιο ἄλλο ψέμα διότι ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς Διαρκοῦς Ἱερὰς Συνόδου τῆς 20.4.21 τάραξε τὶς... συνειδήσεις ἀρχιερέων, ἱερέων, μοναχῶν καὶ πιστῶν.

Ἀσφαλῶς δὲν εἶναι ἡμέρες καὶ ὧρες γιὰ σύνταξη πραγματειῶν ἀλλὰ πάλι δὲν μποροῦμε νὰ μὴν καταθέσουμε ἁρμοδίως ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως τὴ θλίψη, τὴν ἀπογοήτευση τὴ διαμαρτυρία μας ἀλλὰ καὶ κάποια στοιχεῖα ποὺ μπορέσαμε ἐν βίᾳ νὰ συγκεντρώσουμε πρὸς προβληματισμὸ καὶ συζήτηση. 
Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς 20.4.21 καὶ ἡ σχετικὴ ὑπ’ ἀριθμ 3041/21.4.21 Συνοδικὴ Ἐγκύκλιος προβλέπει τὴ μετάθεση τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου τὸ Μ. Σάββατο στὶς 9:00 μμ καὶ τὴν ἐπιτέλεση μέχρι τῆς 10:30 μμ μιᾶς mini πασχαλινῆς Ἀκολουθίας μὲ Θ. Λειτουργία! 
Μὲ ἄλλα λόγια: 
1. Ἐφέτος στήν τοπική Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος τὸ μείζον καθυποτάχθηκε στὸ ἒλασσον, ἡ σωματικὴ ὑγεία ἀξιολογήθηκε ὑπέρτερη τῆς πνευματικῆς, ὁ φόβος ὑπερνίκησε τὴν ἐλπίδα, ὁ θάνατος θριάμβευσε κατὰ κράτος ἐπὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου! Διερωτωμαι πῶς θὰ διαβάσουμε στὸν Κατηχητικὸ Λόγο «Μηδεὶς φοβείσθω θάνατον˙ ἠλευθέρωσε γὰρ ἡμᾶς ὁ τοῦ Σωτῆρος θάνατος. Ἔσβεσεν αὐτόν, ὑπ’ αὐτοῦ κατεχόμενος... Ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; Ποῦ σου, ἅδη, τό νῖκος; Ἀνέστη Χριστός καί σύ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστός, καί ζωή πολιτεύεται»; Ἀλήθεια, τί νόημα ἔχουν ὅλα αὐτὰ ὅταν ἀποδεχθοῦμε τὴ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἀκριβῶς λόγῳ τοῦ φόβου τοῦ θανάτου ἀπὸ τὸν ἰό; Ὁ ἰὸς τοῦ ἀνθρώπου «νίκησε» τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ! 
2. Αὐτὸς ποὺ καθόρισε τὸ πότε καὶ ὑπὸ ποίους ὃρους θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μας, τὴν πηγὴ ὅλων τῶν ἀγαθῶν, τὴ βάση τῆς πίστεώς μας, τὴν ἔναρξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς (ἐτήσιος λειτουργικὸς κύκλος) εἶναι ἡ πολιτικὴ ἐξουσία1 καὶ οἱ ὑπάλληλοί της «εἰδικοὶ» οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων πάλιν καὶ πολλάκις ἔχουν καταφερθεῖ μὲ προκλητικὸ καὶ ἰταμὸ τρόπο κατὰ τῶν Ἱ. Μυστηρίων καὶ τῆς Ἐκκλησίας. Δυστυχῶς δέν ἀκούστηκε ἀπό τούς ἀρμοδίους στεντορείᾳ τῇ φωνῇ τὸ τοῦ Ἰω. Δαμασκηνοῦ: «Οὐ βασιλέων ἐστὶ νομοθετεῖν τῇ Ἐκκλησίᾳ… Βασιλέων ἐστὶν ἡ πολιτικὴ εὐπραξία· ἡ δὲ ἐκκλησιαστικὴ κατάστασις ποιμένων καὶ διδασκάλων», ὅταν μάλιστα οἱ «βασιλεῖς» εἶναι βλάσφημοι καὶ ἀσεβέστατοι;…

Θὰ ἀρκοῦσαν καὶ μόνο οἱ δύο αὐτοὶ λόγοι γιὰ νὰ πείσουν καί τόν πλέον δύσπιστο ὅτι ἡ μετάθεση τῆς Ἀναστάσιμης Ἀκολουθίας καί Θ. Λειτουργίας εἶναι ἀδιανόητη καὶ ἀπαράδεκτη. Δυστυχῶς ὅμως ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι σοβαροί λόγοι:

3. Ἐφέτος θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ τὸ Σάββατο καί ὄχι τὴν Κυριακὴ!

Ἀλήθεια, πῶς μποροῦμε νὰ παραβλέψουμε ὅσα ἐντέλλονται οἱ Ἁγ. Ἀπόστολοι στὶς Ἀποστολικές Διαταγές ὅπου ἐπιτάσσουν: «δεῖ ὑμᾶς, ἀδελφοί, τὰς ἡμέρας τοῦ Πάσχα ἀκριβῶς ποιεῖσθαι μετὰ πάσης ἐπιμελείας… Μή… ἐν ἄλλῃ ἡμέρᾳ ἑορτάσωμεν τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ ἀναστάσιμον ἡμέραν , ἀλλ’ ἐν Κυριακῇ μόνῃ» 2!

Ἐγράφησαν ἀρκετὰ ποὺ προσπαθοῦν νὰ δικαιολογήσουν τὴ μετάθεση τῆς πανηγύρεως μὲ τὴν ἀξιοποίηση τοῦ ἰουδαϊκοῦ-βυζαντινοῦ τρόπου μετρήσεως τοῦ ἡμερονυκτίου3. Μάλιστα ὑποστηρίχθηκε σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς ἁγιογραφικές, πατερικὲς καὶ ἱεροκανονικές διατάξεις ὅτι ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει ἀπὸ τὸ Μ. Σάββατο τὸ ἀπόγευμα σύμφωνα μὲ τὴ βυζαντινὴ μέτρηση τοῦ νυχθημέρου! Ὅμως ἐπιβάλλεται ὡς ποιμένες καὶ θεολόγοι νὰ τηροῦμε τουλάχιστον μία στοιχειώδη συνέπεια στὴ χρήση τῶν ἡμερολογίων καὶ στὴ μέτρηση τοῦ χρόνου. Δὲν εἶναι δυνατὸν ὅπου καὶ ὅταν μᾶς συμφέρει γιὰ νὰ δικαιολογήσουμε τὰ ἀδικαιολόγητα νὰ ἐπικαλούμαστε τὸν ἰουδαϊκὸ καὶ βυζαντινὸ τρόπο μετρήσεως τῆς ἡμέρας καὶ ὅταν μᾶς βολεύει τὸν πολιτικό…

Ἄν, ὅπως ὑποστηρίχθηκε, ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει ἀπὸ τὴν παραμονή, τὸ Μ. Σάββατο τὸ ἀπόγευμα, σύμφωνα μὲ τὴ βυζαντινὴ μέτρηση τοῦ νυχθημέρου, ἐρωτῶ:

α) Μήπως τότε ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης ἢ τῆς Παρασκευῆς καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἔτους πρέπει νὰ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Τρίτη ἢ τήν Πέμπτη τὸ ἀπόγευμα;

β) Νὰ ὑποθέσω ὅτι οἱ κληρικοὶ ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἀρχίζει στὶς 6:00μμ τοῦ Μ. Σαββάτου, ὅταν λειτουργοῦν τὶς ἄλλες ἡμέρες μένουν τελείως ἄσιτοι ἀπὸ τὸν ἑσπερινὸ τῆς παραμονῆς;

γ) Μόνο γιὰ τὸ φετινό Πάσχα ἰσχύει ἡ ἰουδαϊκὴ καὶ βυζαντινὴ ἀρίθμηση τῆς ἡμέρας;

δ) Γιατὶ νὰ μὴν καθιερωθεῖ κάθε χρόνο ἡ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα;!

ε) Ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κανένα πρόβλημα στὴ μετάθεση τῆς Ἀναστάσεως ἀπὸ τὴν Κυριακὴ στὸ Σάββατο, γιατὶ οἱ ὑπερασπιστὲς τῆς ἀλλαγῆς αὐτῆς ἐπικαλοῦνται τὴν ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία, μάλιστα, τό «κατ’ ἂκραν ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία», ὅπως λένε; Γιατὶ χρειάζεται ἐπίκληση τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας ὅταν ὅλα ἔχουν καλῶς; Ἢ μήπως δὲν ἒχουν… καλῶς;!

Ἐπιτέλους, χρειάζεται στοιχειώδης συνέπεια γιατὶ ἐκτίθενται καὶ χάνουν τὴν ἐμπιστοσύνη τοῦ λαοῦ…

Ἂν ὁ μὴ γένοιτο ἐφαρμοστεῖ τελικὰ ἡ συνοδικὴ ἀπόφαση οἱ ὑποστηρικτὲς της ἂς ἐρωτήσουν τοὺς ἁπλοὺς πιστοὺς: Πότε γιορτάστηκε φέτος ἡ Ἀνάσταση, Σάββατο 1η Μαΐου ἢ Κυριακὴ 2α Μαΐου; Ἡ ἀπάντηση τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ ἴσως τοὺς βοηθήσει νὰ συναισθανθοῦν ὅτι ὑπάγονται στοὺς «δεινοὺς συζητητὲς» καὶ στοὺς «τῶν μύθων ποιητές» τῶν Χαιρετισμῶν… Ἂς τοὺς προβληματίσει τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἁπλὸς λαὸς θὰ ἀπαντήσει ὅτι φέτος ἡ Ἀνάσταση ἑορτάστηκε τὸ Σάββατο καὶ ὄχι Κυριακή! Αὐτὸ καὶ μόνο καταδεικνύει τὸ ἀπαράδεκτο καὶ ποιμαντικῶς καταστροφικὸ τῆς ἀποφάσεως καθώς καὶ τὴ σαθρότητα τῶν ὑπερασπιστικῶν ἐπιχειρημάτων.

Ἡ κανονικὴ παράδοση εἶναι σαφέστατη ὡς πρὸς τὸ πότε ἀρχίζει ἡ Κυριακή: μετά τήν 6η ή 7η (βυζαντινή) ὥρα δηλ. μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ 4.

i. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος καί Πατριάρχης Ἀντιοχείας Βαλσαμών σημειώνει: «Ὀφείλομεν εἰπεῖν, ὅτι μὲν μέχρι τῆς ἕκτης ὥρας (12:00 μεσονύκτιο) καὶ αὐτῆς τοῦ νυκτερινοῦ Σαββάτου, ὀφείλομεν νηστεύειν. Ἀπὸ δὲ τῆς ἑβδόμης ὥρας (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, καθ’ ἣν ἀνέστη ὁ Χριστὸς (εἰκὸς ἐστὶν ἢ κατὰ τὴν ἑβδόμην ἢ κατὰ τὴν ὀγδόην γενέσθαι τὴν Ἀνάστασιν)»5.

ii. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος Βλάσταρης σχολιάζει: «Οἱ εὐλαβέστεροι δι’ ὅλου τοῦ Σαββάτου καὶ μέχρις ὥρας νυκτός, ἐν ταῖς ἐκκλησίαις προσεδρεύουσι… κατὰ δὲ τὴν ἑβδόμην ὥραν (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἀκούοντες τῆς ἑωθινῆς ὑμνωδίας, ὅτε καὶ τὸ Χριστὸς Ἀνέστη, ἐκφωνείται… ὅτι δὲ ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ὥρας τῆς πρὸ τῆς Κυριακῆς ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, δῆλον μὲν καὶ ἀπὸ τοῦ γίνεσθαι τὴν ἀνάβασιν τοῦ ἡλίου, ἤγουν τὴν φαύσιν τῆς ἡμέρας, ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ὥρας τῆς πρὸ τῆς νυκτός. Δῆλον δὲ καὶ ἀφ’ ὧν ὁ μέγας Πατὴρ ἡμῶν, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἡρμήνευσε»6.

iii. Ὁ βυζαντινός κανονολόγος Ζωναράς ἐπεξηγεῖ: «Περὶ δὲ τὸ μέσον τῆς νυκτὸς τοῦ Σαββάτου, επιφωσκούσης τῆς Κυριακῆς προτρέπει απονηστίζεσθαι»7.

iv. Τέλος ὁ Ἃγ. Νικόδημος Ἁγιορείτης, συγκεφαλαιώνοντας τὴν κανονικὴ παράδοση γράφει: «ἡ ἡμέρα ἀρχινᾷ… ἀπὸ τῆς ζ΄ ὥρας τῆς νυκτὸς (ώρα 1:00 πμ) καὶ τελειώνει ἕως τῆς στ΄ ὥρας τῆς ἀκολούθου νυκτὸς καὶ ὅ,τι πρᾶγμα γένῃ ἀναμεταξὺ εἰς τὰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας τοῦ ἡμερονυκτίου τούτου, φαίνεται καὶ λέγεται ὅτι ἐν ἡμέρᾳ (ἴσως μιᾷ) ἐγένετο»8.

4. Ἐφέτος θὰ ἑορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου τὴν ἴδια μέρα ὅπου κανονικὰ ἑορτάζεται τὸ Νομικὸ Πάσχα! Στοὺς πίνακες τῶν Πασχαλίων τοῦ Μ. Ὡρολογίου τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας ἀναγράφεται γιὰ τὸ Πασχάλιο 2021: «Νομικὸν Φάσκα: Μέγα Σάββατο». Τὸ ἴδιο καὶ στὰ Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ στὴν Ἐπετηρίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.

Ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι οἱ Ἑβραῖοι γιὰ δικοὺς τους λόγους-ὑπολογισμούς (λόγῳ ἡμερολογίου) ἔχουν ἤδη ἑορτάσει τὸ Πάσχα τους δὲν ὑποβιβάζει στὸ ἐλάχιστο τὸ πρόβλημα τῆς περιφρονήσεως τῶν ἀποφάσεων τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς ἐκ μέρους μας ὅπως καὶ ἐὰν συνέβαινε τὸ ἀντίθετο δὲν θὰ ὑπῆρχε κανένα πρόβλημα: ἂν κάποια χρονιὰ οἱ Ὀρθόδοξοι ἑορτάσουμε κανονικὰ τὴν Ἀνάσταση καὶ γιὰ δικοὺς τους λόγους οἱ Ἑβραῖοι μετακινήσουν τὸ δικὸ τους Πάσχα μετὰ ἀπὸ τὸ δικὸ μας, ἀσφαλῶς καὶ δὲν θὰ ἔχουμε παράβαση καὶ περιφρόνηση τῆς κανονικῆς καὶ λειτουργικῆς μας πράξεως. Φέτος ὅμως δυστυχῶς στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου θὰ ἑορτασθεῖ ἀντὶ τῆς Κυριακῆς μετὰ τὸ (κανονικὸ) Πάσχα τῶν Ἰουδαίων τὴν ἴδια μέρα μὲ αὐτὸ κατὰ παράβαση τοῦ Ἀποστ-7…

5. Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση ἀποτελεῖ εὐθεία παράβαση καὶ περιφρόνηση τῶν δύο καίριων προϋποθέσεων ποὺ ἔθεσε ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος γιὰ τὸν καθορισμὸ τοῦ χρόνου ἑορτασμοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου: ὁπωσδήποτε Κυριακὴ καὶ ὁπωσδήποτε μετὰ τὸ Νομικὸ Πάσχα. Γιὰ τὴν κανονικὴ μας παράδοση εἶναι τόσο σοβαρὸ τὸ ζήτημα ὥστε ἂν τύχει καὶ «συμπέσῃ τὸ νομικὸν φάσκα εἰς ἡμέραν Κυριακήν, ἡμεῖς δὲν ἑορτάζομεν κατ’ αὐτὴν τὸ Πάσχα, ἀλλὰ τὴν ἐρχομένην Κυριακὴν» κατὰ τὸν Ἃγ. Νικόδημο Ἁγιορείτη9! Εἶναι σαφὲς ὅτι ὁ μεγάλος κανονολόγος καὶ ἐκφραστὴς τῆς παραδόσεώς μας Ἃγ. Νικόδημος μετροῦσε τὴν Κυριακὴ μὲ βάση τὸ ἰσχῦον τότε πολιτικὸ ἡμερολόγιο καὶ ὄχι βάσει τοῦ ἰουδαϊκοῦ ἢ βυζαντινοῦ.

Ἀλήθεια, δὲν φοβόμαστε ὅσα ἐπιτάσσουν οἱ Πατέρες στὸν 1ο Κανόνα τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Συνόδου (Ἀντιοχ-1) γιὰ «τοὺς τολμῶντας παραλύειν τὸν ὅρον τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης συνόδου τῆς ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθείσης (τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς)… περὶ τῆς ἁγίας ἑορτῆς τοῦ σωτηριώδους Πάσχα»10; Γράφουν τὰ ἑξῆς φοβερά: «ἀκοινωνήτους καὶ ἀποβλήτους εἶναι τῆς ἐκκλησίας… ἐπὶ διαστροφῇ τῶν λαῶν καὶ ταραχῇ τῶν ἐκκλησιῶν ἰδιάζειν, … ἀλλότριον ἔκρινε τῆς ἐκκλησίας, ὡς οὐ μόνον ἑαυτῷ ἁμαρτίας ἐπισωρεύοντα, ἀλλὰ πολλοῖς διαφθορᾶς καὶ διαστροφῆς γινόμενον αἴτιον»!

Δὲν ἔχουμε μέ τήν συνοδική ἀπόφαση «διαστροφή τῶν λαῶν καὶ ταραχή τῶν ἐκκλησιῶν»;

Καταντήσαμε, Τεσσαρακαιδεκατίτες ἐν 21ῷ αιώνι;! «Τὶς ἡμᾶς ἐβάσκανε»;

6. Ἡ πασχάλια διάσταση τῆς φετινῆς πασχαλιάτικης Κυριακῆς θὰ νοηματοδοθεῖ καὶ θὰ προσδιοριστεῖ ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο ἀπὸ τὸ πλούσιο τραπέζι καὶ τὸ ψημένο ἀρνὶ καὶ ὄχι ἀπὸ τὴν «μυστικὴ καὶ ἀθάνατη τράπεζα» τοῦ Ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ. Ἂν συνεκτιμήσουμε ὅτι δὲν θὰ τελεσθεῖ οὔτε ὁ Ἑσπερινὸς τῆς Ἀγάπης ἡ φετινή Κυριακὴ τοῦ Πάσχα στερεῖται πλήρως ὁποιασδήποτε λατρευτικῆς σύναξης!

Θὰ ἑορτάσουμε «ὡς Ἰουδαῖοι» μετακυλώντας τὴν οὐσία τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα ἀπὸ τὴ λατρεία στὸ φαγητό!

7. Γιὰ νὰ ὑπάρξει στοιχειώδης συνέπεια λειτουργικῆς πράξεως καὶ λόγου πίστεως (lex oranti - lex credenti) ἡ τοπικὴ μας ἐν Ἑλλάδι Ἐκκλησία ὀφείλει νὰ τροποποιήσει τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως στὸ 5ο ἄρθρο ὡς ἑξῆς: «Καὶ ἀναστάντα τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς κυβερνητικὰς ἐντολὰς»! Συνεπῶς δὲν εἶναι ζήτημα κάποιων ὡρῶν, ὅπως τόσο ρηχά, ἐπιπόλαια, ἀνεύθυνα καὶ παρελκυστικὰ κάποιοι θέλησαν νὰ τὸ ὑποβιβάσουν καὶ νὰ τὸ εὐτελίσουν, ἀλλὰ πρόκειται περὶ οὐσιώδους ζητήματος ποὺ ἐγγίζει θεμελιώδεις διατάξεις τῆς πίστεώς μας: Ὁ Χριστὸς μας παρέμεινε τριήμερος (μέρος τῆς Παρασκευῆς, ὁλόκληρο τὸ Σάββατο καὶ μέρος τῆς Κυριακῆς) καὶ ὄχι διήμερος (μέρος τῆς Παρασκευῆς καὶ μέρος τοῦ Σαββάτου) στὸν Τάφο! Ἐπειδὴ εἶναι ἄγνωστη ἡ ἀκριβής ὥρα τῆς Ἀναστάσεως δὲν μποροῦμε νὰ προσδιορίσουμε ἐπακριβῶς πόσες ὧρες παρέμεινε ὁ Θεάνθρωπος ὡς Ζῶν Νεκρὸς (1ος κανόνας Ἁγ. Διονυσίου).

Ἀσφαλῶς δὲν ὑπάρχει στὴν ἀνὰ τὴν Οἰκουμένη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπόλυτη χρονικὴ σύμπτωση στὸ «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!». Στὴν Ἑλλάδα ψάλλεται τὰ μεσάνυκτα, στὸ Ἃγ. Ὄρος γύρω στὶς 2:30 πμ στὶς Σλαυικές χῶρες ἀργότερα. Ὅμως ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι ἀνὰ τὸν κόσμο τοὺς τελευταίους 20 αἰῶνες τελοῦν τὴν Ἀναστάσιμη Ἀκολουθία καί Θ. Λειτουργία ποτέ πρίν ἀλλά πάντοτε μετά τὴν ὥρα τοῦ μεσονυκτίου Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ εἴτε αὐτὴ ἡ ὥρα χαρακτηριζόταν ὡς 12η (σήμερα), εἴτε 6η ἢ 7η (Βυζάντιο). Μάλιστα συχνὰ ἡ Ἀνάσταση μεταφερόταν ἀργότερα κατὰ τὴν ὥρα τῆς «ἀλεκτροφωνίας», τὴν «ἀλεκτριῶνος κλαγγὴ» (= λάλημα πετεινοῦ), δηλαδὴ τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς καὶ ποτὲ μὰ ποτὲ πρὶν τὰ μεσάνυκτα τοῦ Σαββάτου! Δυστυχῶς ὅσοι ἐπικαλοῦνται τὴν διαφορετικὴ ὥρα τῆς Τελετῆς γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὰ ἀδικαιολόγητα ἀποκρύπτουν τὴν οὐσιωδέστατη αὐτὴ διάσταση καὶ ἐξαπατοῦν συνειδητὰ τὸ λαὸ τοῦ Θεοῦ…

8. Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς θά λειτουργήσουν δύο φορὲς ἐντὸς τοῦ ἰδίου 24ώρου, περιφρονώντας τὴν πάγια ἐκκλησιαστικὴ καὶ λειτουργικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἀκολουθώντας τούς παπικούς. Γιὰ ὅσους ἐπικαλοῦνται τὸ βυζαντινὸ νυχθήμερο νὰ τοὺς ὑπενθυμίσουμε ὅτι ὁ Ἃγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὅταν καταδικάζει ὅσους κληρικοὺς διπλολειτουργοῦν τὴν ἴδια μέρα ἀναφέρεται στὸ πολιτικὸ ἡμερονύκτιο καὶ ὄχι στὸ βυζαντινὸ νυχθήμερον. Εἶναι ἀπολύτως σαφής ὁ Ἃγ. Νικόδημος συγκεφαλαιώνοντας τὴν κανονικὴ παράδοση: «ἡ ἡμέρα ἀρχινᾷ… ἀπὸ τῆς ζ΄ ὥρας τῆς νυκτὸς (ὣρα 1:00 πμ) καὶ τελειώνει ἕως τῆς στ΄ ὥρας τῆς ἀκολούθου νυκτὸς καὶ ὅ,τι πρᾶγμα γένῃ ἀναμεταξὺ εἰς τὰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας τοῦ ἡμερονυκτίου τούτου, φαίνεται καὶ λέγεται ὅτι ἐν ἡμέρᾳ (ἴσως μιᾷ) ἐγένετο» 11. Συνεπῶς δὲν ἐπιτρέπεται τέλεση δύο Θ. Λειτουργιῶν τὸ Μ. Σάββατο. Ὅσοι διαφωνοῦν θεωροῦν ἂραγε ἑαυτοὺς πιὸ κατηρτισμένους καὶ συνετοὺς ἀπὸ τὸν Ἃγ. Νικόδημο;

9. Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς θά λειτουργήσουν καὶ θὰ κοινωνήσουν ἐνῶ ἔχουν φάει, διότι εἶναι δυστυχῶς ἀδύνατο νὰ μείνουν ἀπολύτως νηστικοί καὶ χωρὶς νερὸ μέχρι τὶς 10:30 τὸ βράδυ τοῦ Μ. Σαββάτου. Νομιμοποιεῖται, ἀλήθεια, μία Ἐκκλησιαστικὴ Ἀρχή, ἀκόμα καὶ ἡ Ἀνωτάτη, νὰ ὑποχρεώσει τοὺς κληρικοὺς νὰ λειτουργήσουν καὶ νὰ κοινωνήσουν ὅταν ἔχουν ἤδη φάει περιφρονῶντας τόσους ἱεροὺς Κανόνες;

Οἱ ἱ. Κανόνες δὲν ἀφήνουν κανένα περιθώριο ἐφαρμογῆς οἰκονομίας ὥστε νὰ μπορεῖ ὁ ἱερεὺς νὰ λειτουργήσει ὅταν ἔχει φάει:

i. Σύμφωνα μὲ τὸν Καρθαγένης-47 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -50) τὰ «ἅγια» προσφέρονται ἀπὸ «νηστικῶν» ἀνθρώπων (κληρικῶν). Ρητὰ καὶ κατηγορηματικὰ: ὁ ἱερεὺς ποὺ θὰ λειτουργήσει πρέπει νὰ εἶναι ἐξάπαντος νηστικός! Μάλιστα ὁ κανόνας μνημονεύει σχετικὴ ἀπόφαση τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ἔχει διασωθεῖ 12.

ii. Ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ τελευταία φράση τοῦ Καρθαγένης-41 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -48), ἡ ὁποία διασώζει τὴν ἀρχαία πράξη τῆς Ἐκκλησίας σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ Ἐξόδιος Ἀκολουθία, ἐτελεῖτο στὰ πλαίσια τῆς Θ. Λειτουργίας. Τί θὰ συνέβαινε ὅμως ἂν ἔπρεπε νὰ τελεσθεῖ ἡ Ἐξόδιος τὸ ἀπόγευμα, ἐνῶ οἱ ἱερεῖς ποὺ θὰ ἱερουργοῦσαν εἶχαν ἤδη γευματίσει; Ἡ Ἐκκλησία, ἀσφαλῶς, ἀσκεῖ τὴν οἰκονομία. Ὄχι ὃμως πρὸς τὴν κατεύθυνση τῆς ἄρσεως τῆς πρὸ τῆς Θ. Κοινωνίας νηστείας (ἀσιτίας), ἀλλὰ μὲ τὴν τέλεση μόνο τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας ἄνευ Θ. Λειτουργίας («μόναις εὐχαῖς ἐκτελεσθῇ»)! Τόσο αὐστηρὴ καὶ ἀνελαστικὴ ἦταν ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία ὡς πρὸς τὸ ζήτημα ἀπόλυτης νηστείας (ἀσιτίας) τοῦ λειτουργοῦ πρὸ τῆς Θ. Κοινωνίας. Δὲν ἀσκοῦσε τὴν οἰκονομία γιὰ κατάλυση τῆς εὐχαριστιακῆς νηστείας οὔτε στὴν περίπτωση τῆς Ἐξοδίου Ἀκολουθίας!

Οὔτε, ἀσφαλῶς, εἶπε ἡ Ἐκκλησία νὰ γίνει ἡ Ἐξόδιος Ἀκολουθία μὲ Θ. Λειτουργία ἀμέσως μετὰ τὸν Ἑσπερινὸ καὶ ἔτσι δὲν ὑπάρχει πρόβλημα, ἀφοῦ «ἀλλάζει» ἡ ἡμέρα σύμφωνα μέ τούς ὑποστηρικτές τῆς Συνοδικῆς Ἀποφάσεως…

10. Οι αρχιερείς και ιερείς που θα λειτουργήσουν θὰ κοινωνήσουν τους πιστοὺς οἱ ὁποῖοι ἔχουν φάει (διότι εἶναι ἀδύνατον νὰ παραμείνουν μέχρι τὸ βράδυ ἐντελῶς ἄσιτοι) περιφρονώντας τὸν Καρθαγένης-41 (κατὰ τὸ Πηδάλιο -48) 13.

Ἡ ἐξαίρεση ποὺ προβλέπει ὁ κανόνας σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὴν Μ. Πέμπτη «ἐν ᾗ τὸ Κυριακόν δεῖπνον ἐπιτελεῖται» μποροῦν νὰ προσέλθουν στὴ Θ. Κοινωνία καὶ μὴ νηστικοὶ δὲν ἰσχύει μετὰ τὴν ρητὴ τροποποίησή του ἀπὸ τὸν Στ-29. Ἡ Στ΄ἐν Τρούλῳ Οἰκουμενικὴ θεώρησε τὴ διάταξη αὐτὴ ὡς προσωρινὴ οἰκονομία τῶν Πατέρων τῆς Καρθαγένης, καὶ τὴν ἀκύρωσε σημειώνοντας ἐπὶ λέξει: «Μηδενὸς οὖν ἡμᾶς ἐνάγοντος καταλιπεῖν τὴν ἀκρίβειαν, ὁρίζομεν, ἀποστολικαῖς καὶ πατρικαῖς ἑπόμενοι παραδόσεσι, μὴ δεῖν ἐν Τεσσαρακοστῇ τῇ ὑστέρα ἑβδομάδι τὴν Πέμπτην λύει, καὶ ὅλην τὴν Τεσσαρακοστὴν ἀτιμάζειν». Γιὰ τοὺς Πατέρες τῆς Στ΄ Οἰκουμενικῆς ἡ τήρηση τῆς εὐχαριστιακῆς νηστείας - ἀσιτίας θεμελιώνεται σὲ «ἀποστολικὲς καὶ πατερικὲς παραδόσεις», ἡ τυχὸν δὲ περιφρόνησή της, ἀκόμα καὶ τὴ Μ. Πέμπτη, ὁδηγεῖ σὲ «ἀτίμωση» ὅλης τῆς Τεσσαρακοστῆς!

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ οἰκονομία ἐφαρμόζεται μόνο σὲ περίπτωση ἐπικειμένου θανάτου σύμφωνα μὲ ρητὴ κανονικὴ διάταξη τοῦ Ἁγ. Νικηφόρου Ὁμολογητοῦ (9ος αἰ.) «Δεῖ μεταδιδόναι τῆς θείας Κοινωνίας τῷ ἀσθενούντι ἀποθανεῖν κινδυνεύοντι, καὶ μετὰ τὸ γεύσασθαι βρώσεως» (κανὼν Θ΄) 14, μὲ τὴν ὁποία τροποποιεῖται ἡ σχετικὴ ἀπαγόρευση τοῦ Ἁγ. Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου (7ος αἰ.) 15.

Ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος ἀποδίδει τὴν αὐστηρότητα τῆς ευχαριστιακῆς νηστείας σὲ ἐντολὴ τοῦ Ἁγ. Πνεύματος16, ἐνῶ ὁ ἱστορικὸς Σωκράτης (4ος αἰ.) χαρακτηρίζει «οὐχ ὡς ἒθος χριστιανῶν» τὴν τέλεση Θ. Εὐχαριστίας χωρὶς νὰ ἔχει προηγηθεῖ ὁλοήμερη νηστεία17.

Ἔτσι, ὁ Ἃγ. Νικόδημος Ἁγιορείτης συγκεφαλαιώνοντας τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση σημειώνει: «Ὅθεν καὶ οἱ θέλοντες μεταλαβεῖν, ἕως πρὸ τοῦ μεσονυκτίου ἔχουν τὴν ἄδειαν νὰ πίνουν νερὸ καὶ μετὰ ταῦτα πρέπει νὰ μὴν βάλουν τίποτε εἰς τὸ στόμα, ἕως οὐ μεταλάβουν» 18. Συνεπῶς καί γιά τόν Ἃγ. Νικόδημο Ἁγιορείτη ἡ ἡμέρα ἀλλάζει στὸ μεσονύκτιο καὶ ὄχι τὸ ἀπόγευμα καί βέβαια οὒτε οἱ πιστοί πού ἒχουν φάει τό Μ. Σάββατο μποροῦν νά κοινωνήσουν στήν Ἀνάσταση στίς 10:30 μμ!

Γιατὶ λοιπὸν τέτοια περιφρόνηση στοὺς Ἁγίους μας;

11. Οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς πού θὰ κοινωνήσουν στὶς 10:30 μμ τοῦ Μ. Σαββάτου τούς πιστοὺς οἱ ὁποῖοι ἔχουν φάει τό Μ. Σάββατο θὰ προβοῦν, κατὰ τὸν Ἰω. Χρυσόστομο σέ σοβαρότατη ἀσέβεια. Ὁ Ἅγιος ἀρνούμενος τὴν συκοφαντικὴ κατηγορία «ὅτι τινὰς ἐκοινώνησε μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς» ἀναφέρει: «Πολλὰ κατ’ ἐμοῦ ἐσκευάσαντο, καὶ λέγουσιν, ὅτι τινὰς ἐκοινώνησα μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς. Καὶ εἰ μὲν τοῦτο ἐποίησα, ἐξαλειφθείῃ τὸ ὄνομά μου ἐκ τῆς βίβλου τῶν ἐπισκόπων, καὶ μὴ γραφείῃ ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ὅτι ἰδοὺ ἐὰν τοιοῦτον ἐγὼ ἔπραξα, καὶ ἀποβαλεῖ με Χριστὸς ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ»!19

Ὅταν ὁ Μέγας Χρυσόστομος ὁμιλεῖ κατ’ αὐτὸν τὸν αὐστηρό τρόπο («ἐξαλειφθείῃ τὸ ὄνομά μου ἐκ τῆς βίβλου τῶν ἐπισκόπων … μὴ γραφείῃ ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, … ἀποβαλεῖ με Χριστὸς ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ»), πῶς να τολμήσουμε ἀρχιερεῖς καὶ ἱερεῖς Μεγαλοσαββατιάτικα νά κοινωνήσουμε πιστούς «μετὰ τὸ φαγεῖν αὐτούς» ἀρνούμενοι νά ἀκολουθήσουμε «ἀποστολικαῖς καὶ πατρικαῖς… παραδόσεσι» (Στ-29);

12. Ἐφέτος ἔχουμε στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος κατάλυση τῆς αὐστηρῆς νηστείας τοῦ Μ. Σαββάτου καὶ κατ΄ ἐπέκταση τὴν πλήρη ἀλλοίωση τοῦ χαρακτῆρα του, διότι οὐσιαστικὰ προτρέπονται οἱ πιστοὶ φεύγοντας ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία στὶς 10:30 μμ τοῦ Μ. Σαββάτου νὰ παρακαθήσουν στὸ πασχαλιάτικο τραπέζι, ἀφοῦ… ἤδη ὁ Χριστὸς ἀναστήθηκε! Ἂν ὅμως τοὺς ποῦμε νὰ περιμένουν νὰ φᾶνε τὸ πασχαλινὸ τραπέζι μετὰ τὶς 12:00 –ἀκούστηκε καὶ αὐτό!– θὰ ἀποδειχθοῦμε τοὐλάχιστον ἀνακόλουθοι καὶ φαιδροί διότι τότε ἀκυρώνουμε καὶ τὴν τελετὴ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὴ Θ. Λειτουργία ποὺ πρὶν ἀπὸ λίγο ἐπιτελέσαμε…

Νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου συναρτᾶται ἄμεσα μὲ τὸ πότε ὁλοκληρώνεται ἡ νηστεία τοῦ Μ. Σαββάτου. Ἔτσι τὸ «ἀπονηστίζεσθαι», ποὺ θὰ δοῦμε στοὺς πιὸ κάτω ἱεροὺς κανόνες καὶ στὰ πατερικὰ κείμενα, σημαίνει ὅτι ὁλοκληρώθηκε ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ ἒτσι τελειώνει καὶ ἡ νηστεία.

α) Γιὰ τὴ μοναδικότητα τῆς νηστείας ὁλόκληρης τῆς ἡμέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα (κατὰ τὴν ὥρα τῆς ἀλεκτροφωνίας = πού λαλοῦν οἱ πετεινοί, διότι τότε δὲν ὑπῆρχαν ρολόγια…), δηλ. μετὰ τὶς 2:30 πμ) ἐντέλλονται οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγές, οἱ ὁποῖες ἀπηχοῦν τὴ λειτουργικὴ καὶ κανονικὴ πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας ποὺ παραμένει ἀναλλοίωτη μέχρι σήμερα: «Ἐν ταῖς ἡμέραις οὖν τοῦ Πάσχα νηστεύετε, ἀρχόμενοι ἀπὸ Δευτέρας μέχρι καὶ Παρασκευῆς καὶ Σαββάτου ἓξ ἡμέρας… ἡμέραι γάρ εἰσι πένθους, ἀλλ’ οὐχ ἑορτῆς. Τὴν μέν τοι Παρασκευὴν καὶ τὸ Σάββατον ὁλόκληρον νηστεύσατε, οἷς δύναμις πρόσεστι τοιαύτη, μηδενὸς γευόμενοι μέχρις ἀλεκτροφωνίας νυκτὸς (σ.σ. μετὰ τὶς 2:30 πμ!). Εἰ δέ τις ἀδυνατεῖ τὰς δύο συνάπτειν ὁμοῦ φυλασσέσθω κἂν τὸ Σάββατον. Λέγει γάρ που ὁ Κύριος περὶ ἑαυτοῦ φάσκων «ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ’ αὐτῶν ὁ Νυμφίος, νηστεύουσιν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις» 20. Καὶ συνεχίζουν οἱ Ἀποστολικὲς Διαταγὲς: «Διὸ παραινοῦμεν καὶ ἡμῖν νηστεύειν ταύτας… τῷ δὲ Σαββάτῳ μέχρις ἀλεκτροφωνίας παρατείνοντες, ἀπονηστίζεσθε ἐπιφωσκούσης μιᾶς Σαββάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριακή21. Ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτροφωνίας ἀγρυπνοῦντες καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ συναθροιζόμενοι γρηγορεῖτε, προσευχόμενοι καὶ δεόμενοι τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ διανυκτερεύσει ὑμῶν…μέχρις ἀλεκτρυόνων κραυγῆς … Καὶ αὐτοῦ σταυρωθέντος τῇ Παρασκευῇ καὶ ἀναστάντος ἐπιφωσκούσης Κυριακῆς ἐπληρώθη ἡ Γραφὴ … Διὰ τοῦτο οὖν καὶ ὑμεῖς ἀναστάντος τοῦ Κυρίου προσενέγκατε τὴν θυσίαν ὑμῶν … καὶ λοιπὸν ἀπονηστεύετε, εὐφραινόμενοι καὶ ἑορτάζοντες» 22.

Δηλαδή ἡ ἀρχαία Ἐκκλησία νήστευε μέχρι τήν ὣρα τῆς ἀλεκτοφωνίας. Τελοῦσε τὴν ἀναστάσιμη ἀκολουθία-πανυχίδα «ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτροφωνίας ἀγρυπνοῦντες καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ συναθροιζόμενοι» δηλ. ἀπὸ τὸ ἀπόγευμα τοῦ Μ. Σαββάτου μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς «μέχρις ἀλεκτρυόνων κραυγῆς» (ὅταν λαλοῦσαν τὰ κοκόρια) παρέμεναν στὸ Ναὸ καὶ ὅταν ἤδη εἶχε ἀναστηθεῖ ὁ Χριστὸς («ἀναστάντος ἐπιφωσκούσης Κυριακῆς» δηλ. ὅταν ξημέρωνε Κυριακὴ) τότε τελοῦσαν τὴν «θυσίαν» (τὴν Θ. Λειτουργία) καὶ μετὰ πήγαιναν νὰ φᾶνε «ἀπονηστίζεσθε ἐπιφωσκούσης μιᾶς Σαββάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριακὴ».

Αὐτὴ εἶναι ἡ τάξη, ἡ πράξη καὶ ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ποὺ δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ σοφίσματα ποὺ τό μόνο πού ἐπιτυγχάνουν εἶναι νὰ ἐκθέτουν τοὺς σοφιστάς ἀκόμα καί ἂν εἶναι κατά τα ἂλλα «ρήτορες πολύφθογγοι»… Για τὴν ἐκκλησιαστικὴ μας πατερική καί κανονική παράδοση ἰσχύει ὁ χαιρετισμὸς τῆς Παναγίας μας: «χαῖρε φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα,… χαῖρε ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοὶ συζητηταὶ χαῖρε ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ τῶν μύθων ποιηταί, χαῖρε ὅτι τῶν Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα»…

β) Τὴν μαρτυρία τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν ἐπιβεβαιώνει καὶ τὸ περίφημο Ὁδοιπορικὸ τῆς Αἰθερίας (4ος αἰ.), σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἡ ὥρα ἐνάρξεως τῶν Ἀκολουθιῶν κατὰ τὴ Μ. Ἑβδομάδα (ὅπως καὶ ὅλες τὶς Κυριακὲς τοῦ χρόνου) στὸν Πανίερο Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως ἦταν ἡ «πρώτη ἀλεκτροφωνία», ὅταν πρωτολαλοῦσε ὁ πετεινὸς (μετὰ τὶς 2:30 πμ) 23.

Ὁ Ἃγ. Ἐπιφάνιος Κύπρου καὶ αὐτὸς προσμαρτυρεῖ ὅτι ἡ Πασχαλινὴ Ἀκολουθία ὁλοκληρωνόταν τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα: «περὶ τὴν τῶν ἀλεκτρυόνων κλαγγὴν ἐν τῇ ἀναστασίμῳ ἡμέρᾳ καὶ πανηγύρει μεγάλῃ τοῦ Πάσχα»24.

Ὁ Μ. Βασίλειος ἀναφέρεται σὲ μία ἁπλὴ παννυχίδα καὶ προσμαρτυρεῖ ὅτι «ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει παρ’ ἡμῖν ὁ λαὸς ἐπὶ τὸν οἶκον τῆς προσευχῆς… ἐν τῇ ποικιλίᾳ τῆς ψαλμωδίας τὴν νύκτα διενεγκόντες, μεταξὺ προσευχόμενοι ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης» 25. Ἂν γιὰ μία ἁπλὴ ἑορτὴ ὁ λαὸς παραμένει στὴν Ἀκολουθία μέχρι τὰ ξημερώματα, πόσο μᾶλλον γιὰ τὴ μέγιστη τῶν ἑορτῶν, τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, δὲν θὰ παρέμενε μέχρι τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα; Ἐπιβεβαιώνει μάλιστα ὅτι αὐτὴ ἡ συνήθεια ἐπικρατεῖ σὲ ὅλες τὶς Ἐκκλησίες: «τὰ νῦν κεκρατηκότα ἒθη πάσαις ταῖς τοῦ Θεοῦ Εκκλησίαις συνῳδὰ ἐστὶ καὶ σύμφωνα»!

γ) Καὶ ἂν οἱ ἀνωτέρω ἀναφορὲς ἀποτελοῦν μαρτυρίες τῆς ἐκκλησιαστικῆς πράξεως καὶ ἐμπειρίας καί θὰ μποροῦσε νὰ ὑποστηρίξει κάποιος -ἀσφαλῶς ἐσφαλμένα- ὅτι δὲν εἶναι ὑποχρεωτικὲς διότι δὲν ἔχουν κανονικὴ ἰσχὺ ὑπάρχει ὁ 1ος κανόνας τοῦ Ἁγ. Διονυσίου Ἀλεξανδρείας (Διονυσ-1) (265 μΧ), πού ἒχει ἐπικυρωθεῖ ἀπὸ τὶς Στ΄ καὶ Ζ΄ Οἰκουμενικὲς Συνόδους, ἔχει οἰκουμενικὸ κῦρος καὶ εἶναι ὑποχρεωτικὸς γιὰ ὅλους μας! Ὁ Ἃγ. Διονύσιος ἀπαντώντας σὲ ἐρώτημα τοῦ ἐπισκόπου Πενταπόλεως Βασιλείδη, ἀναφορικὰ μὲ τὸν ἀκριβῆ χρόνο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ συνακόλουθα μὲ τὸ πότε ἀρχίζει ἡ πανήγυρις τῆς Ἀναστάσεως καὶ ὁλοκληρώνεται ἡ νηστεία («πυνθανόμενος καθ᾿ ἣν ὥραν ἀπονηστίζεσθαι δεῖ τὴν τοῦ Πάσχα ἡμέραν, τινὰς μὲν γὰρ τῶν ἀδελφῶν λέγειν φής, ὅτι χρή τοῦτο ποιεῖν πρὸς τὴν ἀλεκτοροφωνίαν, τινὰς δέ, ὅτι ἀφ᾿ ἑσπέρας χρή») σημειώνει ὅτι «ἀκριβῆ δὲ ὅρον τιθέναι … καὶ ὥραν πάνυ μεμετρημένην, ὅπερ καὶ δύσκολον καὶ σφαλερὸν ἐστὶ», διότι δὲν μᾶς διασώζουν τὰ Εὐαγγέλια τὸν ἀκριβὴ χρόνο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ παρατηρεῖται καὶ διαφορὰ στὶς κατὰ τόπους Ἐκκλησίες. Ὁ Διονυσ-1 μᾶς διασώζει τὴν πληροφορία ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἑόρταζε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς, ἐνῶ τῆς Ἀλεξανδρείας πρὶν νὰ ξημερώσει : «Οἱ μὲν γὰρ ἐν Ρώμῃ ἀδελφοί, ὡς φασί, περιμένουσι τὸν ἀλέκτορα, περὶ δὲ τῶν ἐνταῦθα ἔλεγες, ὅτι τάχιον».

Πάντως σὲ καμία Ἐκκλησία ποτὲ καὶ πουθενὰ Μ. Σάββατο ἀπόγευμα!

Μάλιστα ὁ Ἅγιος Διονύσιος στὸν Διονυσ-1 ἐπιτάσσει ρητῶς ὅτι «μετὰ τὸν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν καιρὸν χρή τῆς ἑορτῆς καὶ τῆς εὐφροσύνης ἐνάρχεσθαι, μέχρις ἐκείνου τὰς ψυχὰς ταῖς νηστείαις ταπεινοῦντας» διότι αὐτὸ «ὑπὸ πάντων ὁμοίως ὁμολογηθήσεται». Καὶ καταλήγει ὁ Ἃγ. Διονύσιος Ἀλεξανδρείας μεμφόμενος «τοὺς μὲν λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας ὡς ὀλιγώρους καὶ ἀκρατεῖς μεμφώμεθα, ὡς παρ’ ὀλίγον προκαταλύοντας τὸν δρόμον, λέγοντος ἀνδρὸς σοφοῦ, οὐ μικρὸν ἐν βίῳ τὸ παραμικρόν» 26!

Παρόμοια ἀναφέρει ὁ κανόνας Στ-89 ὁ ὁποῖος ἐντέλλεται: «χρή τοὺς πιστοὺς περὶ μέσας τῆς μετὰ τὸ Μ. Σάββατο νυκτὸς ὥρας ἀπονηστίζεσθαι» δηλαδή, ἑορτασμὸς καί ὁλοκλήρωση τῆς νηστείας μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Μ. Σαββάτου, διότι οἱ Εὐαγγελιστὲς ἀναφέρουν «Ὀψὲ Σαββάτων» ἢ «Ὄρθρου βαθέως» «τὴν βραδύτητα τῆς νυκτὸς ὑπογραφόντων»! Εἶναι προφανὲς ὅτι οἱ κανονικές διατάξεις εἶναι ἐντελῶς ἀντίθετες μὲ τὴν προταθεῖσα συνοδικὴ ἀπόφαση γιὰ τὶς 9:00 μμ τοῦ Μ. Σαββάτου καὶ ἀνατρέπουν κάθε προσπάθεια ὑποστηρίξεώς της!

Συνεπῶς γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μας παράδοση (λειτουργικὴ καὶ κανονικὴ) δὲν χωροῦν σοφίσματα ποὺ ἐργαλειοποιοῦν κατὰ τὸ δοκοῦν τὴ μέτρηση τοῦ χρόνου (ἰουδαϊκό, βυζαντινό, πολιτικὸ ἡμερονύκτιο κοκ) γιὰ νὰ παραπλανοῦν τοὺς ἀδαεῖς. Ο Στ-89 ἐντέλλεται ὁ ἑορτασμὸς καί ἡ ὁλοκλήρωση τῆς νηστείας να γίνει μετὰ τὰ μεσάνυκτα τοῦ Μ. Σαββάτου. Οἱ Στ΄ καὶ Ζ΄ Οἰκουμενικὲς ἐπικυρώνοντας τὸν Διον-1 ὡς οἰκουμενικοῦ κύρους ἱερὸ κανόνα ἐπιτάσσουν: «μετὰ τὸν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν καιρὸν χρή τῆς ἑορτῆς καὶ τῆς εὐφροσύνης ἐνάρχεσθαι, μέχρις ἐκείνου τὰς ψυχὰς ταῖς νηστείαις ταπεινοῦντας» διότι αὐτὸ «ὑπὸ πάντων ὁμοίως ὁμολογηθήσεται». Καὶ «τοὺς μὲν λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας ὡς ὀλιγώρους καὶ ἀκρατεῖς μεμφώμεθα, ὡς παρ’ ὀλίγον προκαταλύοντας τὸν δρόμον, λέγοντος ἀνδρὸς σοφοῦ, οὐ μικρὸν ἐν βίῳ τὸ παραμικρόν»!

Μήπως σὲ αὐτοὺς ποὺ «μέμφεται» ὁ ἱερὸς κανόνας ὡς «λίαν ἐπιταχύνοντας καὶ πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης ἀνιέντας» πρέπει νὰ ἐνταχθεῖ καὶ ὁ ἱερὸς κλῆρος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μετὰ τὴ Συνοδικὴ ἀπόφαση γιὰ μετάθεση τῆς πασχαλινῆς πανηγύρεως «πρὸ νυκτὸς ἐγγὺς ἤδη μεσούσης»;

13. Τί νά σχολιάσει κανείς για τὸ ἀδιανόητο «τυπικὸ» τέλεσης μιᾶς -οἱονεὶ- Πασχαλινῆς Ἀκολουθίας ποὺ προτείνει ἡ ὑπ’ ἀριθμ 3041/21.4.21 Συνοδικὴ Ἐγκύκλιος: χωρίς τό Ἀναστάσιμο Εὐαγγέλιο (ἡ ἐγκύκλιος ἀναφέρει μόνο 10 φορὲς τὸ «Χριστὸς Ἀνέστη!» καὶ μετὰ Δοξαστικὸ Αἲνων…), χωρὶς τὰ Εἰρηνικά, χωρὶς τὸν περίφημο Ἀναστάσιμο Κανόνα τοῦ Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, χωρὶς τὸ Συναξάριο τῆς ἡμέρας, χωρὶς τὸ «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι…», χωρὶς τὸ Ἐξαποστειλάριο, χωρὶς τοὺς Αἴνους, χωρὶς τὴν διὰ τοῦ Ἱ. Εὐαγγελίου Προσκύνηση τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ… Τελικά, τί ἀπομένει ἀπὸ τὴν Πασχάλιο Ἀκολουθία;

Ὁρισμένοι γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὴ Συνοδικὴ Ἀπόφαση ἐπικαλοῦνται τὴν κατ’ οἰκονομία ἐπανάληψη ἀπὸ ἕνα ἱερέα πρὸ τῆς 12ης νυκτερινῆς τῆς Τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως σὲ ἐνορίες χωριῶν ποὺ στεροῦνται ἐφημερίου. Ἀσφαλῶς αὐτὴ ἡ πρακτικὴ ἔχει προκύψει ἀπὸ τὴν ἀδήριτο ἀνάγκη ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ παράσχει ἄλλοθι στὴ Συνοδικὴ Ἀπόφαση, διότι εἶναι πολλαπλῶς προβληματικὴ. Οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ χρησιμοποιεῖται πρὸς ὑπόδειγμα καὶ γενίκευση σὲ ὁλόκληρη τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος! Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε τὸ κανονικὸ ἀξίωμα: «τὸ παρὰ τοὺς κανόνας οὐκ ἕλκεται εἰς ὑπόδειγμα» (Ἁγ. Γρηγόριος Θεολόγος, Λόγος εἰς τὰ Φῶτα, πρβλ ΑΒ-17)! Ὅταν μάλιστα ἡ Ἱ. Σύνοδος εἶχε τὴ δυνατότητα καὶ τὰ ὑγειονομικὰ μέτρα νὰ τηρήσει καὶ νὰ ἑορτάσει τὴν Κυριακὴ τὸ πρωὶ «ὄρθρου βαθέως» τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ὅπως τελικὰ θὰ γίνει στὴν Ἱ. Μητρόπολη Κυθήρων καὶ ἀλλοῦ!

Ἡ ρύθμιση αὐτὴ θὰ εἶχε καὶ τὴν εὐεργετικὴ διάσταση νὰ περιοριστεῖ στὸ ἐλάχιστο ἡ φολκορική διάσταση γιὰ τοὺς πολλοὺς τῆς Τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως ποὺ ὁδηγοῦσε μὲ τὴν ἄμεση φυγὴ καὶ μὴ συμμετοχὴ στὴ Θ. Λειτουργία σὲ ἀσέβεια πρὸς τὸν Ἀναστάντα Χριστό.

Ἀξίζει ὅμως νὰ ἀναφέρω μία πρακτικὴ ἄσκησης ὀρθῆς οἰκονομίας, ἐνδεικτικὴ λειτουργικοῦ καὶ κανονικοῦ ἤθους: Ὅταν τὸ 1967 νέος κληρικὸς ὁ ἀείμνηστος πατέρας μου π. Κωνσταντῖνος Γκοτσόπουλος, διορίστηκε Ἐφημέριος στὸ χωριὸ Σανταμέριο Ἀχαΐας ἐξυπηρετοῦσε ἄλλα δύο χωριὰ καὶ τὴν ἱστορικὴ Ἱ. Μ. Μαρίτσης. Τὸ πρῶτο Πάσχα τῆς ἱερωσύνης του ξεκίνησε ἀπὸ νωρὶς τὸ μεσημέρι (διότι οἱ μετακινήσεις γίνονταν μὲ τὰ ζῶα…) τὶς Τελετὲς τῆς Ἀναστάσεως καὶ κατέληξε στὸ χωριὸ τὰ μεσάνυκτα γιὰ νὰ ψάλλει τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! καὶ νὰ τελέσει τὴ Θ. Λειτουργία. Ὅταν ἀργότερα τὸ εἶπε στὸν πνευματικὸ του ἀείμνηστο π. Θεοφάνη Τερζή -ἐκ τῶν στενῶν μαθητῶν τοῦ πιστοῦ τηρητοῦ τῶν ἱερῶν κανόνων Ἁγίου Γέροντος π. Γερβασίου Παρασκευοπούλου- αὐτὸς τὸν ἐπέπληξε λέγοντας του ὅτι αὐτὸ δὲν ἐπιτρέπεται. Ἔτσι, τὶς ἑπόμενες χρονιὲς καθ’ ὑπόδειξη τοῦ π. Θεοφάνους τελοῦσε στὸ κεντρικὸ χωριὸ κανονικὰ τὰ μεσάνυκτα τὴν Τελετὴ τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὴ Θ. Λειτουργία, ἔπαιρνε μαζὶ τοῦ Θ. Κοινωνία γιὰ τὰ ἄλλα χωριὰ ὅπου ἔψαλε μόνο τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!, κοινωνοῦσε τοὺς πιστοὺς καὶ κατέληγε στὴν Ι. Μ. Μαρίτσης ὅπου κοινωνοῦσε τὶς μοναχές, κατέλυε τὸ Ἃγ. Ποτήριο καὶ παρεκάθητο σὲ μοναστικὴ πασχαλινὴ τράπεζα, μεσημεριανὴ πλέον! Στὴν οἰκογένεια ἔφτανε νωρὶς τὸ ἀπόγευμα… Τὸ ἐντυπωσιακὸ ἦταν ὅτι οἱ περισσότεροι χωρικοὶ περίμεναν ξημερώματα τὸν παπᾶ νὰ ψάλει τὸ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! καὶ μετὰ ἒτρωγαν-ἀπονήστευαν γιὰ νὰ ἐπιβεβαιώσουν τὸν Ἃγ. Διονύσιο Ἀλεξανδρείας: «τοὺς δὲ ἐφυστερίζοντας καὶ διαρκοῦντας ἐπὶ πλεῖστον καί… ἐγκαρτερούντας… ὡς γενναίους καὶ φιλοπόνους ἀποδεχόμεθα» (Διονυσ-1)!

Ἡ Συνοδικὴ Ἀπόφαση τῆς 20.4.21 ἔρχεται ὡς ἐπιστέγασμα (εἴθε νὰ εἶναι τὸ τελευταῖο!) μιᾶς σειρᾶς σοβαρῶν -ἀτυχῶν κατ’ ἐμὲ- Συνοδικῶν ἐπιλογῶν (Σύνοδος Κρήτης-2016, ἀναγνώριση ἀχειροτονήτων καὶ σχισματικῶν Οὐκρανῶν-2019, διαχείριση τῆς πανδημίας-2020, Σαββατιάτικη Ἀνάσταση-2021) ποὺ σκανδαλίζουν ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ πιστοῦ λαοῦ, ἀπομειώνουν τὴν ἐμπιστοσύνη στοὺς ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὑποβιβάζουν στὴ συνείδηση τῶν πιστῶν τὸ Συνοδικὸ θεσμὸ μὲ ἀπρόβλεπτες καὶ καταστροφικὲς συνέπειες γιὰ τὴν ἐν ἀληθείᾳ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.

Εἶναι βέβαιο ὅτι ἀκόμα καὶ ὅσοι προσπαθοῦν ἀπεγνωσμένα νὰ ὑποστηρίξουν τὴν ἀπόφαση γιὰ Σαββατιάτικο ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα καὶ ὅσοι θὰ τὴν ἐφαρμόσουν ὁμολογοῦν ἐμμέσως πλὴν σαφῶς ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ ληφθεί, διότι ἔχει ὁδηγήσει χωρὶς λόγο σὲ ἀδιέξοδο σὲ ἀδιέξοδο τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος.

‒ Ποιὰ ἡ λύση;

‒ «Ἡ ταπείνωση βγάζει ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα!» ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Κων. Παπαπέτρου.

Παρακαλοῦμε υἱικῶς τὴν Σεπτὴ Ἱ. Σύνοδο νὰ μὴν ἐπιμείνει στὴν ὑλοποίηση τῆς ἀποφάσεώς Της ἀλλὰ νὰ ἐπιμείνει στόν ἑορτασμό τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου σύμφωνα μέ τά καθιερωμένα. Εἶναι ντροπὴ καὶ εὐτελισμὸς ἡ Ἑλληνικὴ Πολιτεία νὰ κακοποιήσει τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα καὶ τὴν ἑπομένη, Δευτέρα τοῦ Πάσχα, νὰ ἀπελευθερώσει τὴν ἑστίαση! Δὲν πρέπει μὲ κανένα τρόπο νά τό ἀνεχθεῖ αὐτὸ ἡ ἐκκλησιαστική μας συνείδηση…

Στὴν ἐσχάτη τῶν περιπτώσεων ἂν ἡ παραδεδομένη τάξη δὲν ἐπιτευχθεῖ, παρακαλεῖται ἡ Ἱ. Σύνοδος νὰ ἀναθεωρήσει τὴν ἀπόφασή Της ὁρίζοντας τὸν ἑορτασμὸ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα «ὀψὲ Σαββάτων», «λίαν πρωὶ τῆς μιᾶς Σαββάτων», «τῇ ἐπιφωσκούσῃ μιὰ τῶν Σαββάτων», «ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης» σύμφωνα μὲ τὰ Εὐαγγέλια καὶ τὶς πατερικὲς καί κανονικές ἀναφορές.

Μὲ τὴν τροποποίηση τῆς ἀποφάσεως ταπεινουμένη ἡ Σύνοδος θὰ ἐξυψωθεῖ στὴ συνείδηση κληρικῶν καὶ λαϊκῶν, ἐνῶ μὲ τὴν τὴν ἀναγκαστικὴ ἐπιβολή καί ὑλοποίησή της ἢ τή διαφαινόμενη σέ πολλά μέρη de facto κατάργησή της θὰ καταρρακωθεῖ τὸ κῦρος τῆς ἰδίας τῆς Ἱ. Συνόδου.

«Ἡ ταπείνωση βγάζει ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα»! Πάντοτε καί ὃλους μας!

Καλὴ Ἀνάσταση!

π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος
____________________

1. Μητροπολίτης Ιλίου Αθηναγόρας: ''Περιμένουμε την ΚΥΑ που θα αποτυπώσει το πλαίσιο λειτουργίας των Ναών'', στο https://www.romfea.gr/diafora/43067-iliou-perimenoume-tin-kya-pou-tha-apotyposei-to-plaisio-leitourgias-ton-naon

2. Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιζ, PG 1, 888.

3. Πειραιώς Σεραφείμ: ''Διευκρινίσεις περί της ώρας της Αναστάσεως'', 25.4.21, στό https://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/43169-peiraios-serafeim-diefkriniseis-peri-tis-oras-tis-anastaseos, Ι.Μ. Εδέσσης: Για τον χρόνο εορτασμού της Αναστάσεως, 26.4.21, στο https://www.romfea.gr/ieres-mitropoleis/43231-i-m-edessis-gia-ton-xrono-eortasmoy-tis-anastaseos π. Εφραίμ Γκιβίσης Είναι πρόβλημα η αλλαγή της ώρας της Ανάστασης; (μια αρχαιολογική ματιά στο θέμα), 22.4.21, στό http://anastasiosk.blogspot.com/2021/04/blog-post_122.html , π. Νικόδημος Σκλέπας, Περί των υποτιθέμενων δύο λειτουργιών του Μ. Σαββάτου και της Ανάστασης στις 9.00, 22.4.21, στό http://anastasiosk.blogspot.com/2021/04/900.html, Δ. Ἀνατολικιώτου, «Πάσχα 2021: Τὸ ψευδοδίλημμα τῶν δύο λειτουργιῶν μέσα στὴν «ἴδια ἡμέρα», 22.4.21, στό http://www.symbole.gr/typikon/thty/1550-pseudodilemma

4. Ιδιαίτερα εύστοχη είναι η σχετική αναφορά του Πρωτ. Ν. Μοναστηριώτη, Περί της ώρας της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας, 26.4.21, στο https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/43232-peri-tis-oras-tis-anastasimis-theias-leitourgias

5. Γ. Ράλλη-Μ.Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων, εκδ. Β. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2002,τ. Δ΄ σ. 6.

6. Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Β΄ σ. 514-515.

7. Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Β΄ σ. 513.

8. Σχόλιο στόν Στ-89, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 297-298.

9. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑρμηνεία στὸν Ἀποστ-7, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου 1991, σελ. 10.

10. Ἀντιοχ-1: «Πάντας τοὺς τολμῶντας παραλύειν τὸν ὅρον τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης συνόδου τῆς ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθείσης ἐπὶ παρουσίᾳ τῆς εὐσεβείας τοῦ θεοφιλεστάτου βασιλέως Κωνσταντίνου, περὶ τῆς ἁγίας ἑορτῆς τοῦ σωτηριώδους Πάσχα, ἀκοινωνήτους καὶ ἀποβλήτους εἶναι τῆς ἐκκλησίας, εἰ ἐπιμένοιεν φιλονεικότερον ἐνιστάμενοι πρὸς τὰ καλῶς δεδογμένα, καὶ ταῦτα εἰρήσθω περὶ τῶν λαϊκῶν. Εἰ δέ τις τῶν προεστώτων τῆς ἐκκλησίας, ἐπίσκοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, μετὰ τὸν ὅρον τοῦτον τολμήσειεν ἐπὶ διαστροφῇ τῶν λαῶν καὶ ταραχῇ τῶν ἐκκλησιῶν ἰδιάζειν, καὶ μετὰ τῶν Ἰουδαίων ἐπιτελεῖν τὸ Πάσχα· τοῦτον ἡ ἁγία σύνοδος ἐντεῦθεν ἤδη ἀλλότριον ἔκρινε τῆς ἐκκλησίας, ὡς οὐ μόνον ἑαυτῷ ἁμαρτίας ἐπισωρεύοντα, ἀλλὰ πολλοῖς διαφθορᾶς καὶ διαστροφῆς γινόμενον αἴτιον· καὶ οὐ μόνον τοὺς τοιούτους καθαιρεῖ τῆς λειτουργίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς τολμῶντας τούτοις κοινωνεῖν μετὰ τὴν καθαίρεσιν. Τοὺς δὲ καθαιρεθέντας ἀποστερεῖσθαι καὶ τῆς ἔξωθεν τιμῆς, ἧς ὁ ἅγιος Κανὼν καὶ τὸ τοῦ Θεοῦ ἱερατεῖον μετείληφεν».

11. Σχόλιο στόν Στ-89, Πηδάλιον, ἒκδ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 297-298.

12. «Περὶ τῆς πίστεως γὰρ τοῦ ἐν Νίκαιᾳ τρακτάτου ἠκούσαμεν· ἀληθές ἐστι περὶ τῶν γινομένων μετὰ τὸ ἄριστον ἁγίων, ἵνα ἀπὸ νηστικῶν, ὡς ἐστὶν ἄξιον, προσφέρωνται, καὶ τότε ἐβεβαιώθη». Βλ. ἀξιοσημείωτα εἶναι τά σχόλια τῶν βυζαντινῶν κανονολόγων Ζωναρά, Βαλσαμῶνος, Ἀριστηνοῦ, στό Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Γ΄, σ. 417-418.

13. Καρθ-41 (κατά τό Πηδάλιο -48): «Ὥστε ἅγια θυσιαστηρίου, εἰ μὴ ἀπὸ νηστικῶν ἀνθρώπων, μὴ ἐπιτελεῖσθαι, ἐξῃρημένης μιᾶς ἐτησίας ἡμέρας, ἐν ᾗ τὸ Κυριακὸν δεῖπνον ἐπιτελεῖται. Ἐὰν δέ τινων κατὰ τὸν δειλινὸν καιρὸν τελευτησάντων εἴτε ἐπισκόπων, εἴτε τῶν λοιπῶν, παράθεσις γένηται, μόναις εὐχαῖς ἐκτελεσθῇ, ἐὰν οἱ ταύτην ποιοῦντες ἀριστήσαντες εὑρεθῶσι». Βλέπε και Ι. Φουντούλη, Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων [Κείμενα Λειτουργικής, 8], Θεσσαλονίκη 19782, σ. 6, του ιδίου, «Ευχαριστιακή νηστεία», στό Λειτουργικά Θέματα, τ. Γ΄, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 78, Π. Σκαλτσή, «Αρχαϊκά στοιχεία στη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων», στο Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 230.

14. Σχετικός εἶναι καί ὁ Α-13: «Περὶ δὲ τῶν ἐξοδευόντων, ὁ παλαιὸς καὶ κανονικὸς νόμος φυλαχθήσεται καὶ νῦν, ὥστε, εἴ τις ἐξοδεύοι, τοῦ τελευταίου καὶ ἀναγκαιοτάτου ἐφοδίου μὴ ἀποστερεῖσθαι».

15. «Περὶ δὲ τῶν νεκρῶν, εἰ ἒξεστι τοῦ βίου τοῦτον ἐξερχόμενον κοινωνεῖν; καὶ εἰ μὲν εὑρέθῃ νῆστις, κοινωνίας ἀξιούσθω . εἰ δὲ μηγε, ἐαθήτω ἀκοινώνητος», Ἁγ. Ἀναστασίου Σιναΐτου, στὸ J.B.Pitra, Juris Ecclesiastici Graecorum Historia et Monumenta II, Romae, 1868, σ. 278.

16. S. Augustini Episcopi, Epistula 54, VI, 8, PL 33, 203.

17. Σωκράτους, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, βιβλ. E΄, κεφ. κβ΄, PG 67, 636AB.

18. Πηδάλιον, σ. 245.

19. Ἁγ. Ἰω. Χρυσοστόμου, Πρός Κυριακόν Ἐπίσκοπον ἐν ἐξορίᾳ ὄντα καὶ αὐτόν, PG 52, 683.

20. Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιη, PG 1, 889.

21. Σύμφωνα μὲ τὶς Ἀποστολικὲς Διαταγὲς τὸ «ἐπιφωσκούσης τῆς μιᾶς Σαββάτων» σημαίνει μετὰ τὴν ἀλεκτροφωνία, δηλαδὴ μετὰ τὶς 2:30 πμ τὰ ξημερώματα τῆς Κυριακῆς. Συνεπῶς ἐλέγχεται ὡς ἀνακριβὴς ὁ βασικὸς ἰσχυρισμὸς τοῦ κειμένου τῆς Ἱ. Μ. Ἐδέσσης ὅτι: «ἡ ἔναρξη τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα τοποθετεῖται μετὰ τὴν δύση τοῦ ἡλίου (Μ. Σάββατο). Δηλαδὴ μὲ τὸ σύχρονο ὡρολόγιο σύστημα στὶς 20.00 περίπου τοῦ Μ. Σαββάτου. Πιὸ ἁπλά, ἀφοῦ δύσει ὁ ἥλιος τὸ Μ. Σάββατο, ἀρχίζει ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα. Αὐτὸ ἐννοεῖ καὶ ὁ εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος ὅταν γράφει: «ὀψὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων…». Ὁλόκληρο τὸ ἄρθρο τῆς Ἱ. Μ. Ἐδέσσης ἑδράζεται ἐπὶ τοῦ ἐσφαλμένου αὐτοῦ ἰσχυρισμοῦ..

22. Ἀποστολικές Διαταγές, βιβλ. ε, κεφ. ιζ, PG 1, 892-893.

23. Αἰθερίας, Ὁδοιπορικό τῶν Ἁγίων Τόπων καί Σινᾶ, μετφ. ἱερομον. Νικοδήμου Μπαρούση, ἐκδ. Τῆνος, Αθήνα 1989, σ. 80, βλ και 62, 73, 75.

24. PG 42, 828.

25. Μ. Βασιλείου, ἐπιστολή 27η, «τοῖς κατά Νεοκαισαρεία κληρικοῖς», PG 32, 764.

26. Ὁ Βαλσαμών σχολιάζει: «Ὀφείλομεν εἰπεῖν, ὅτι μὲν μέχρι τῆς ἕκτης ὥρας (12:00 μεσονύκτιο) καὶ αὐτῆς τοῦ νυκτερινοῦ Σαββάτου, ὀφείλομεν νηστεύειν. Ἀπὸ δὲ τῆς ἑβδόμης ὥρας (1:00πμ τῆς Κυριακῆς) ἄρχεται ἡ Κυριώνυμος, καθ’ ἣν ἀνέστη ὁ Χριστὸς (εἰκὸς ἐστὶν ἢ κατὰ τὴν ἑβδόμην ἢ κατὰ τὴν ὀγδόην γενέσθαι τὴν Ἀνάστασιν)» (Ράλλη-Ποτλή, Σύνταγμα, τ. Δ΄ σ. 6).

Πρωτοπρεσβύτερος
Ἀναστάσιος Κ. Γκοτσόπουλος
Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Πατρῶν
Πάτρα, Μ. Τρίτη 27.4.2021

Τετάρτη 28 Απριλίου 2021

Μακρόθυμε Κύριε...



Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Μετακινεί βουνά.
Ναι· και «ὄρη μεθιστάναι»...


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Το δυνατό μπορεί να το δείξει αδύνατο
και το αδύνατο να γίνει δυνατό...


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
«τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις
δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν».


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Φανερώνει την αδυναμία μας
και την παντοδυναμία του Θεού.


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Όταν δει ο Θεός
την αποδοχή της αδυναμίας μας,
παρέχει την Θεϊκή Του δύναμη. (Αρκεί να την ζητήσεις)


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Την στείρα να συλλάβει.
Την παρθένο να γεννήσει.
Το γαϊδούρι να μιλήσει.
Την φωτιά να σε δροσίσει.

Την ερυθρά θάλασσα ν’ ανοίξει στα δύο και να φανεί ο βυθός.


Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Γεννά ευλογία.
Ξέρεις τι κάνει η πίστη;
Νικά την απελπισία.


Πόσο αντίθετα είναι η ζωή και ο Θάνατος;
Ο γάμος και η μοιχεία;
Η παρθενία και η πορνεία;
Η μαθητεία στο πλάι Του και η προδοσία;


Πως γίνεται να παρέχεις ΖΩΗ
φορώντας θάνατο;
Πόσο ταιριάζει να κρατάς την γυναίκα σου 
και δίπλα την ερωμένη σου;
Να πορνεύεις και να είσαι αγνός μαζί;
Να είσαι μαθητής Του
και να γίνεσαι προδότης;


Όταν κρύβεσαι, ήδη υποκρίνεσαι.
Ναι, υποκρίνεσαι ενώπιων Θεού και ανθρώπων.


Κρύβεσαι απ’ τον ιό, φορώντας μάσκα μέσα στο ναό και κρατώντας τον Χριστό;

Παρέχεις την όντως Ζωή, μεταδίδοντας θάνατο;

Η μάσκα, σου περιορίζει την σωματική αναπνοή αλλά σε πνίγει στην ψυχή.

Ξέρεις τι είναι όλο το εκκλησίασμα με μάσκα ,να εκπέμπει φόβο-φόβο-φόβο;

Ξέρεις τι είναι όλο το εκκλησίασμα χωρίς μάσκα, να εκπέμπει ελευθερία, τουλάχιστον της αφοβίας;

Αφορμή δοξολογίας.


Τι κάνεις; Λειτουργείς το «έθιμο» της θείας κοινωνίας; Λειτουργείς το «έθιμο» της παννυχίδος της Αναστάσεως;


Εκπληρώνεις τα θρησκευτικά σου καθήκοντα, ως λειτουργός ή ως πιστός, αλλά έχασες το τώρα..

«Σήμερον γεννᾶται ἐκ Παρθένου».
Σήμερον «προσκυνοῦμεν σου τά Πάθη».
Σήμερον σφαγιάζεσαι και σήμερον σε τρώμε.

Ναι, σε κάθε σήμερον, είσαι παρών.
Σήμερον κρεμάσαι επί ξύλου.
 Σήμερον αναστήθηκες και σήμερον ἀνελήφθης εἰς οὐρανούς.

Αληθινός Χριστιανός, είναι αυτός που είναι στο κάθε τώρα παρών. Παρών ενώπιον Του.(καρδιακή προσευχή)

Μιλάμε για τον Θεό και περί του Θεού και δεν μιλάμε στο Θεό.
Μιλάμε για την πηγή της Ζωής και δεν πηγαίνουμε στην ζωοδόχο πηγή Του.


Ακόμη και όταν πάμε σε Εκείνον με το σώμα, δεν στεκόμαστε Ενώπιον του με την ψυχή.
Αλλά ενώπιον, της φιλαυτίας μας.
Ενώπιον, του καθωσπρεπισμού μας.
Ενώπιον, του θρησκευτικού μας καθήκοντος.
Αλλά όχι Ενώπιον Του.


Αναλύουμε και φιλολογούμε,
θεολογώντας
για Αυτόν,
χωρίς Αυτόν.

ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾿ ὑμῶν, καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν· Ησ. 1,15


ΑΚΡΑ ΤΕΤΑΠΕΙΝΩΜΕΝΕ ΚΥΡΙΕ ΚΑΙ ΘΕΕ ΜΑΣ,ΕΛΕΗΣΕ ΜΑΣ.

ΔΟΞΑ ΤΗ ΜΑΚΡΟΘΥΜΙΑ ΣΟΥ ΚΥΡΙΕ.

Τρίτη 27 Απριλίου 2021

Ο Φουντούλης καταρρίπτει την απόφαση της ΔΙΣ περί της Αναστάσεως

Ο Φουντούλης καταρρίπτει την απόφαση της ΔΙΣ περί της Αναστάσεως

ΠΗΓΗ : ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ

Ο χαρακτηρισθείς και «Πρύτανης των Λειτουργιολόγων» αείμνηστος Καθηγητής Ι. Φουντούλης είχε ασχοληθεί με το ζήτημα της τελέσεως της Αναστάσεως. Παρακάτω θα παραθέσουμε το κείμενό του, που αποτελεί κόλαφο προς την ΔΙΣ αλλά και προς τους κυρίους Διονύσιο Ανατολικιώτη, συντάκτη του Κανοναρίου των Διπτύχων της Εκκλησίας της Ελλάδος, και Αναστάσιο Βαβούσκο, Άρχοντα του Πατριαρχείου Κων/λεως, οι οποίοι με κείμενά τους έσπευσαν να «διαγράψουν» τους Ι. Κανόνες και την Ι. Παράδοση, για να επικροτήσουν την αυθαιρεσίαν. Παραθέτουμε το κείμενο:

«Κατά την νύκτα του Πάσχα σχεδόν από τους πρώτους χρόνους της χριστιανικής Εκκλησίας ετελείτο μακρά ολονύκτιος ακολουθία, που άρχιζε από το εσπέρας του Σαββάτου και ετελείωνε το πρωϊ της Κυριακής. Αυτή είναι η αρχαιοτέρα χριστιανική παννυχίς. Κατά το βυζαντινό λειτουργικό τυπικό περιελάμβανε τον εσπερισνό του Μεγάλου Σαββάτου, κατά τα αναγνώσματα του οποίου εγίνετο το βάπτισμα των κατηχουμένων, την λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, μακρά ανάγνωσι εκ των Πράξεων των Αποστόλων, την ακολουθία του μεσονυκτικού της Κυριακής του Πάσχα, στο οποίο αντί του συνήθους τριαδικού κανόνος ψάλλεται ο κανών του Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι θαλάσης», την ακολουθία του όρθρου και την αναστάσιμο λειτουργία.

Στις ενορίες για ποιμαντικούς λόγους η μακρά ακολουθία χωρίσθηκε στα δύο και ο εσπερινός με την λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου μετετέθη στο πρωί του Μεγάλου Σαββάτου για να διευκολύνθή η κοινωνία των πιστών, το βάπτισμα των κατηχουμένων έπαυσε πια να τελήται, η μακρά ανάγνωσις των Πράξεων, που συνέδεε την λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου με το μεσονυκτικό, δεν γίνεται πια και η ακολουθία της παννυχίδος περιωρίσθηκε μόνο στο μεσονυκτικό, στον όρθρο και στη λειτουργία.

Η ακολουθία της αναστάσεως στο λειτουργικό πλαίσιο των ακολουθιών αυτών ευρίσκεται μετά την απόλυσι του μεσονυκτικού και στην αρχή του όρθρου, του οποίου και αποτελεί την κάπως ιδιόρρυθμο έναρξι. Ακριβώς αυτή η λειτουργική θέσις της ακολουθίας της Αναστάσεως υποδηλώνει, ότι αυτή ετελείτο κατά τις πρώτες μετά το μεσονύκτιο ώρες, τότε δηλαδή που άρχιζε και η συνήθης ακολουθία του όρθρου.

Τούτο ρητώς άλλως τε διατάσσουν και ωρισμένα αρχαία Τυπικά με τις χαρακτηριστικές φράσεις: «της αρμοζούσης ώρας του όρθρου ενστάσης (ή «φθασάσης») εξερχόμεθα κλ.π.» ή «περί ώραν όρθρου», όπως σημειώνει το τυπικό του εντύπου Πεντηκοσταρίου.

Άλλα εξ άλλου Τυπικά τοποθετούν την έναρξι της αναστασίμου ακολουθίας μετά την ογδόη ή μετά την ενάτη ώρα της νυκτός, δηλαδή περίπου μετά από τις 2 ή 3 μετά τα μεσάνυκτα.

Άλλα την θέτουν ολίγες ώρες πριν. Κατ’ αυτά η απόλυσις προ της Αναστάσεως ακολουθίας εγίνετο περίπου κατά την έκτη ώρα της νυκτός, δηλαδή τα μεσάνυκτα. Παρ’ όλη την ποικιλία που παρουσιάζουν εκ πρώτης όψεως οι μαρτυρίες αυτών των αρχαίων Τυπικών, είναι χαρακτηριστικό ότι συμφωνούν στο ότι η Ανάστασις γίνεται μετά τα μεσάνυκτα και πριν ακόμη αρχίση να υποχωρή η νύκτα, δηλαδή «όρθρου βαθέως» της Κυριακής. Η πράξις αυτή αιτιολογείται από ένα μεταγενέστερο (του έτους 1813) χειρόγραφο Τυπικό της Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους ως εξής: «όταν γίνη η Ανάστασις πρέπει να είναι η έκτη ώρα της νυκτός απερασμένη, διότι ο Κύριός μας μετά το μεσονύκτιον ανεστήθη».

Υπήρχε όμως παραλλήλως και η άλλη παράδοσις, ότι ο Κύριος ανεστήθη το μεσονύκτιο. Στο συναξάριο επί παραδείγματι της Κυριακής του Πάσχα, που περιέχεται στο Πεντηκοστάριο και που είναι γραμμένο από τον Νικηφόρο Ξανθόπουλο λέγεται ότι «περί μέσον της νυκτός» κατήλθε ο άγγελος και απεκύλησε τον λίθο του μνημείου. Η παράδοσις αυτή, καθώς και η τάσις να επιταχυνθή η λήξις της όλης ακολουθίας, επηρέασε και την σημερινή πράξι και η Ανάστασις τελείται ακριβώς κατά το μεσονύκτιο. Παρά τούτο σε ωρισμένα μέρης και της πατρίδος μας ακόμη, τελούν την Ανάστασι μετά το μεσονύκτιο κατά τις 3 το πρωί, δηλαδή κατά την ενάτη ώρα της νυκτός, όπως είδαμε σε μερικά αρχαία Τυπικά. Αυτό δεν γίνεται μόνο για λόγους ανάγκης, όταν δηλαδή ένας ιερεύς εξυπηρετή δύο χωριά, αλλά και υπό ομαλές συνθήκες κατά παλαιά παράδοσι» (Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας, τ. Α΄, σ. 168-170. Αντιγραφή: «Ορθόδοξος Τύπος»)

Η Ι. Παράδοσις είναι σαφής, ως καταδεικνύεται από τα παραπάνω, και επιπλέον έχει ΑΠΑΡΑΒΑΤΟ χαρακτήρα σύμφωνα με τον 89ο Κανόνα της Πενθέκτης Αγίας Οικουμενικής Συνόδου. Αν αμφισβητούν Οικουμενική Σύνοδο, τότε αμφισβητούν την Εκκλησία!

Η Ανάστασις τελείται υποχρεωτικά το ενωρίτερο στις 12 μ.μ. Ακόμα και όταν πρέπει να τελεστούν περισσότερες από μία Αναστάσεις λόγω οποιασδήποτε ανάγκης, η πρώτη εξ αυτών δεν γίνεται να τελεστή πριν το μεσονύκτιο! Επομένως, τα όσα απεφάσισε η ΔΙΣ και επικροτούν τινές καταρρίπτονται ενώπιον της Ι. Παραδόσεως.

Σάββατο 24 Απριλίου 2021

O χρόνος της Αναστάσεως του Χριστού και η αφετηρία του θαύματος του Αγίου Φωτός

O χρόνος της Αναστάσεως του Χριστού και η αφετηρία του θαύματος του Αγίου Φωτός

πηγή : Εδώ 

Η Ανάσταση του Χριστού είναι το γεγονός που άλλαξε τη ροή της παγκόσμιας ιστορίας και μέσω αυτού, όπως λέγει ο απόστολος Παύλος, «τὰ ἀρχαῖα ἐπέρασαν καὶ ἔχουν γίνει ὅλα καινούργια».275 Χωρίς την Ανάσταση του Χριστού, όπως επισημαίνει ο Παύλος, η χριστιανική πίστη δεν έχει καμία αξία.276 Η Ανάσταση του Θεανθρώπου αποτελεί τον θεμέλιο λίθο και τον πυρήνα της χριστιανικής πίστης. Το ίδιο γεγονός αποτελεί τον πυρήνα και του παρόντος βιβλίου, διότι αποτελεί την αφετηρία και την αιτία του θαύματος του Αγίου Φωτός.

Το Άκτιστον Φως που φανερώθηκε την ώρα της Αναστάσεως του Θεανθρώπου δεν ήταν ένα φως συνοδευτικό, αλλά ένα Φως που ήταν ενωμένο με τη Θεότητα του αναστημένου Χριστού. Η Ανάσταση του Θεανθρώ­που και η ταυτόχρονη εμφάνιση του Ακτίστου Φωτός δεν αποτελούν δύο διαφορετικά γεγονότα, αλλά ένα και το αυτό – διότι ο Χριστός δεν μπορεί να διαχωριστεί από το Φως της Θεότητάς του. Κατά συνέπεια, η ιστορική διερεύνηση του θαύματος του Αγίου Φωτός, που έχει ήδη ολοκληρωθεί, θα καταστεί ακόμη πιο πλήρης αν προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την αφετηρία αυτού του θαύματος – αν διερευνήσουμε το ίδιο το γεγονός της Αναστάσεως του Θεανθρώπου και τον ακριβή χρόνο που αυτό έλαβε χώρα.

Αυτή τη διερεύνηση θα επιχειρήσουμε σε αυτό το παράρτημα. Και για να τη φέρουμε εις πέρας θα πρέπει πρώτα να επισημάνουμε και να διευκρινίσουμε ένα πολύ σημαντικό λάθος που συναντάται στις μεταφράσεις του Ευαγγελίου του Ματθαίου (εδάφιο 28:1 ) – σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου – το οποίο σχετίζεται με τον χρόνο της Αναστάσεως του Χριστού.

Όταν είχα μελετήσει για πρώτη φορά το έργο του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Περί της τριημέρου προθεσμίας της Αναστάσεως του Ιησού Χριστού, είχα διαβάσει μια αναφορά του αγίου που μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση: ότι η Ανάσταση του Χριστού, όπως αναφέρει ο ευαγγελιστής Ματθαίος, έλαβε χώρα σε μια πολύ συγκεκριμένη ώρα: κατά την εσπέρα του Σαββάτου, όταν άρχιζε η νύχτα.

«Μα πώς είναι δυνατόν;», αναρωτήθηκα. Οι μεταφράσεις του Ευαγγελίου του Ματθαίου δεν αναφέρουν κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, αναφέρουν ότι η Ανάσταση του Χριστού έλαβε χώρα κατά το ξημέρωμα της Κυριακής, λίγο πριν ανατείλει ο Ήλιος. Η θέση αυτή έχει επιπλέον υποστηριχθεί από αναρίθμητους θεολόγους και καθηγητές πανεπιστημίου απ’ όλο τον κόσμο. Είναι δυνατόν, όλοι αυτοί, να έχουν κάνει ένα τόσο σοβαρό λάθος; Ας εξετάσουμε λοιπόν τι ακριβώς αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, σε μετάφραση της Αποστολικής Διακονίας:

«Μετὰ τὸ Σάββατον, μόλις ἄρχισε νὰ φωτίζη ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος, ἦλθε ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνή καὶ ἡ ἄλλη Μαρία διὰ νὰ ἰδοῦν τὸν τάφον. Καὶ ἔγινε μεγάλος σεισμός, διότι ἕνας ἄγγελος τοῦ Κυρίου κατέβηκε ἀπό τὸν οὐρανόν, ἐπλησίασε καὶ ἀπεκύλισε τὸν λίθον ἀπό τὴν πόρτα τοῦ μνήματος καὶ ἐκαθότανε ἐπάνω σ’ αὐτόν. Τὸ πρόσωπόν του ἦτο σὰν ἀστραπή καὶ τὸ ἔνδυμά του ἄσπρο σὰν τὸ χιόνι. Οἱ φύλακες τότε ἐφοβήθηκαν καὶ ἐταράχθηκαν καὶ ἔγιναν σὰν νεκροί. Τότε μίλησε ὁ ἄγγελος καὶ εἶπε εἰς τὶς γυναῖκες, «Σεῖς μὴ φοβᾶσθε. Ξέρω ὅτι ζητᾶτε τὸν Ἰησοῦν τὸν σταυρωμένον. Δὲν εἶναι ἐδῶ, διότι ἀναστήθηκε, καθώς εἶχε πῆ». (Ματθ. 28, 1) 
Το απόσπασμα του Ματθαίου μάς γνωστοποιεί τον χρόνο που μετέβησαν στον Τάφο η Θεοτόκος και η Μαρία η Μαγδαληνή, την ώρα που έγινε ο μεγάλος σεισμός και αποκυλίστηκε ο λίθος. Η Ανάσταση του Χριστού είχε λάβει χώρα ελάχιστη ώρα νωρίτερα, με σφραγισμένο το μνήμα.

Σύμφωνα με την ανωτέρω μετάφραση, τα γεγονότα που περιγράφει ο ευαγγελιστής Ματθαίος συνέβησαν μόλις άρχισε «να φωτίζει», δηλαδή μόλις άρχισε να ξημερώνει η Κυριακή. Πώς είναι δυνατόν ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης να ισχυρίζεται ακριβώς το αντίθετο; Ότι η Ανάσταση του Χριστού έγινε αμέσως μετά τη δύση του Ηλίου, όταν άρχιζε το βράδυ του Σαββάτου;

Ας εξετάσουμε λοιπόν το αρχαίο κείμενο του Ευαγγελίου του Ματθαίου, το οποίο αρχίζει ως εξής: «Ὀψὲ δὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων». Διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν δύο φράσεις που προσδιορίζουν τον ακριβή χρόνο: 
α. η φράση «Ὀψὲ σαββάτων»
β. η φράση «τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων».

Οι δύο αυτές φράσεις, αν και είναι γραμμένες στα ελληνικά, αποτελούν δύο καθαρά εβραϊκές διατυπώσεις. Γι’ αυτό, η ημέρα Σάββατο είναι γραμμένη στον πληθυντικό (σαββάτων), ενώ η ημέρα Κυριακή αναγράφεται ως «μίαν σαββάτων». Οι δύο αυτές φράσεις έχουν ακριβώς το ίδιο νόημα και ορίζουν την ώρα που πέφτει η νύχτα του Σαββάτου. Η πρώτη λέξη του αποσπάσματος, η λέξη «ὀψὲ», όταν συνδυάζεται με μια ημέρα της εβδομάδας, σημαίνει: «όταν βραδιάζει» ή «κατά την εσπέρα». Με τη λέξη εσπέρα ορίζουμε το χρονικό διάστημα από τη δύση του Ηλίου μέχρι που να πέσει η νύχτα. Η λέξη «ὀψὲ» μπορεί επίσης να σημαίνει «στο τέλος» ενός γεγονότος. Άρα, η φράση «Ὀψὲ σαββάτων» μπορεί να μεταφραστεί με δύο τρόπους: 
α. «Όταν βράδιασε το Σάββατο» ή «κατά την εσπέρα του Σαββάτου».
β. «Μετά το τέλος του Σαββάτου» (δηλαδή μετά τη δύση του Ηλίου).

Και οι δύο μεταφράσεις είναι σωστές και ορίζουν την ίδια ακριβώς ώρα: όταν άρχισε να νυχτώνει. Αυτό σημαίνει ότι ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης είχε δίκιο στην αναφορά του. Θα γνωρίσουμε αργότερα αυτή την αναφορά. 
Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι η λέξη «ὀψὲ»277 συναντάται άλλες δύο φορές στην Καινή Διαθήκη. Και στις δύο περιπτώσεις η λέξη μεταφράζεται «όταν βραδιάζει».278 Ο Dr. Moshe Schwabe279 έχει επιπλέον επισημάνει ότι η φράση του Ματθαίου «Ὀψὲ Σαββάτων» είναι ίδια με τη φράση του Θουκυδίδη «ὀψὲ τῆς ἡμέρας» που σημαίνει «όταν πλησίαζε να νυχτώσει».280

Ας περάσουμε τώρα στη δεύτερη φράση του αρχαίου κειμένου του Ματθαίου: «ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων», που συνήθως μεταφράζεται «μόλις ἄρχισε νὰ φωτίζη ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος». Εδώ γίνεται η μεγάλη παρερμηνεία. Η συγκεκριμένη μετάφραση, παρόλο που είναι σωστή κατά λέξη, οδηγεί σε τελείως λάθος νόημα, διότι ο αναγνώστης νομίζει ότι η λέξη «φωτίζει» σημαίνει «ξημερώνει». Δεν είναι όμως έτσι. Όταν οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν την έκφραση «φώτισε η νέα ημέρα» δεν εννοούσαν ότι ξημέρωσε το πρωί, αλλά ότι «ήρθε στο φως η νύχτα της νέας ημέρας».281

Σύμφωνα με τον ιουδαϊκό νόμο, η αλλαγή της ημέρας γινόταν την εσπέρα, όταν άρχιζε η νύχτα. Αυτή η παράδοση υπήρχε, διότι, σύμφωνα με τη Γένεση, ο Θεός δημιούργησε πρώτα τη νύχτα και μετά το πρωί. Κατά συνέπεια, για τους Ιουδαίους, ο «φωτισμός» της νέας ημέρας αντιστοιχούσε χρονικά στο σούρουπο. 
Πολλοί μελετητές του Ευαγγελίου του Ματθαίου, άριστοι γνώστες της εβραϊκής και της ελληνικής γλώσσας, όπως οι John Lightfoot,282 George Moore,283 Morton Smith284 και Daniel Boyarin,285 έχουν επισημάνει ότι η φράση του Ματθαίου αποτελεί έναν σημιτισμό, δηλαδή μια εβραϊκή έκφραση που μεταφράστηκε στα ελληνικά, η οποία δηλώνει την ώρα που πέφτει η νύχτα και αρχίζει η νέα ημέρα της Κυριακής κατά το ιουδαϊκό ημερολόγιο.286 Την ίδια θέση έχει υποστηρίξει και o Dr. Isaac Wilk Oliver.287

Η φράση λοιπόν «τῇ ἐπιφωσκούσῃ288 εἰς μίαν σαββάτων» μεταφράζεται «όταν φάνηκε (άρχισε) η ημέρα της Κυριακής» και δηλώνει τον χρόνο μετά τη δύση του Ηλίου το βράδυ του Σαββάτου. Η ίδια φράση συναντάται και στο Ευαγγέλιο του Λουκά, όμως, εκεί συνήθως μεταφράζεται σωστά. Ο Λουκάς προσδιορίζει τον χρόνο της ταφής του Χριστού με τη φράση: «καὶ ἡμέρα ἦν παρασκευή, καὶ σάββατον ἐπέφωσκε», που σημαίνει «και ήταν ημέρα Παρασκευή και μόλις άρχιζε (φώτιζε) το Σάββατο».289 Δηλαδή, η Ταφή του Χριστού έγινε μετά τη δύση του Ηλίου, όταν άρχισε (φώτισε) η ημέρα του Σαββάτου (κατά το εβραϊκό ημερολόγιο). Αυτό επιβεβαιώνουν και οι ευαγγελιστές Μάρκος και Ματθαίος.290

Η φράση λοιπόν του Λουκά «σάββατον ἐπέφωσκε» και η φράση του Ματθαίου «ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων» χρησιμοποιούν το ίδιο ρήμα και ορίζουν τον ίδιο χρόνο (σούρουπο) με διαφορά μιας ημέρας. Αυτό σημαίνει ότι η Ταφή του Χριστού και η Ανάστασή του, έγιναν την ίδια ώρα, λίγο μετά τη δύση του Ηλίου (περίπου στις 19:00),291 με διαφορά βεβαίως μιας ημέρας. Ανακεφαλαιώνοντας όλα τα ανωτέρω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Ανάσταση του Χριστού έλαβε χώρα την εσπέρα του Σαββάτου και ότι η φράση του Ματθαίου «Ὀψὲ δὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων» πρέπει να μεταφράζεται ως εξής: «Το σούρουπο του Σαββάτου, όταν άρχισε η ημέρα της Κυριακής».

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως η ορθή μετάφραση του εδαφίου που μόλις παραθέσαμε επιβεβαιώνεται απ’ όλες τις αρχαίες μεταφράσεις της Καινής Διαθήκης – όπως η λατινική μετάφραση του αγίου Ιερωνύμου292 (Vulgata), η συριακή Πεσίτα, η αιθιοπική, η αραβική, η αρμενική μετάφραση του 5ου αιώνα κ.ά. – οι οποίες επιβεβαιώνουν ότι η μετάβαση της Μαρίας της Μαγδαληνής και της «άλλης Μαρίας» στον Τάφο έλαβε χώρα το σούρουπο του Σαββάτου, όπως και η Ανάσταση του Χριστού που πραγματοποιήθηκε ελάχιστη ώρα νωρίτερα. 
Στο σημείο αυτό, αφού έχουμε πλέον ολοκληρώσει την έρευνά μας σχετικά με τον χρόνο της Αναστάσεως του Χριστού, μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα παράδοξο φαινόμενο: το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο του Ευαγγελίου του Ματθαίου και όλες ανεξαιρέτως οι αρχαίες μεταφράσεις του (λατινική, αρμενική, αιθιοπική, αραβική και συριακή) αναφέρουν με σαφήνεια ότι η Ανάσταση του Χριστού έγινε μόλις βράδιασε το Σάββατο, λίγη ώρα μετά τη δύση του Ηλίου, ενώ όλες οι σύγχρονες μεταφράσεις του Ευαγγελίου του Ματθαίου – που έχει εκδοθεί σε περίπου 1650 γλώσσες και διαλέκτους – αναφέρουν ότι η Ανάσταση του Χριστού έγινε όταν ξημέρωνε η Κυριακή. Η χρονική απόκλιση είναι πολύ μεγάλη. Το αρχαίο κείμενο λέει «όταν βράδιαζε» και οι μεταφράσεις λένε «όταν ξημέρωνε». Έχουμε σχεδόν πλήρη αντιστροφή του νοήματος. Εδώ όμως ανακύπτει αυθόρμητα ένα κρίσιμο ερώτημα. Για ποιο λόγο το απόσπασμα του Ματθαίου μεταφράστηκε με τόσο λάθος τρόπο;

Η απάντηση είναι απλή και αφήνουμε να τη διατυπώσει ο Daniel Boyarin: «Αυτοί που θέλουν να μεταφράζουν τη λέξη επιφωσκούση ως ξημέρωμα, που είναι μια αναφορά στο πρωί της Κυριακής, συνήθως το κάνουν με σκοπό να εναρμονίσουν τον Ματθαίο με τις άλλες ευαγγελικές αναφορές».293

Η επισήμανση του Boyarin είναι εύστοχη. Στις αρχές του 4ου αιώνα ο Ευσέβιος Καισαρείας, έχοντας αναμφίβολα καλή πρόθεση, ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εναρμονίσει χρονικά τις αναφορές των ευαγγελιστών. 
Ο ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει ότι η μετάβαση των μυροφόρων γυναικών (περισσότερες από πέντε) στον Τάφο του Χριστού έλαβε χώρα λίγο πριν το ξημέρωμα της Κυριακής, ενώ υπήρχε ακόμη σκοτάδι. 
Ο ευαγγελιστής Μάρκος αναφέρει ότι η μετάβαση των μυροφόρων (τρεις στον αριθμό) έλαβε χώρα το πρωί της Κυριακής, μετά την ανατολή του Ηλίου. 
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει μόνο μία γυναίκα, τη Μαρία τη Μαγδαληνή, η οποία μετέβη στον Τάφο τη νύχτα. 
Ο ευαγγελιστής Ματθαίος, όπως ήδη διαπιστώσαμε από την έρευνά μας, αναφέρει τη Θεοτόκο και τη Μαρία τη Μαγδαληνή, οι οποίες μετέβησαν στον Τάφο το σούρουπο του Σαββάτου. Οι αναφορές των ευαγγελιστών δεν συ­μπίπτουν ούτε χρονικά ούτε στον αριθμό των προσώπων. 
Ο Ευσέβιος, στις αρχές του 4ου αιώνα, ήταν ο πρώτος που διατύπωσε την άποψη ότι οι αναφορές του Ιωάννη, του Λουκά και του Ματθαίου αφορούν το ίδιο γεγονός και ότι οι μεταβάσεις των γυναικών στον Τάφο έγιναν στον ίδιο χρόνο – λίγο πριν το ξημέρωμα.294 Απ’ αυτή τη θέση ξεκίνησε μια εκκλη­σιαστική παράδοση η οποία διατηρήθηκε μέχρι τις ημέρες μας.

Η θέση του Ευσεβίου ότι οι επισκέψεις των γυναικών στον Τάφο είναι το ίδιο γεγονός, τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι είναι κοινός και ο χρόνος της μετάβασής τους. Κατά συνέπεια, έπρεπε να «μετατοπιστεί» χρονικά η αναφορά του Ματθαίου προς το ξημέρωμα, ώστε να εναρμονίζεται με τις αναφορές του Ιωάννη και του Λουκά. 
Χρειαζόταν όμως αυτός ο εναρμονισμός; Είναι δυνατόν οι ευαγγελιστές να είχαν μία τόσο σοβαρή διαφωνία σχετικά με τον χρόνο της μετάβασης των γυναικών στον Τάφο; Ή μήπως αυτή η διαφωνία είναι ανύπαρκτη και φαινομενική; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα μας δίνουν τρεις εξέχουσες προσωπικότητες της Εκκλησίας: ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ο άγιος Ιερώνυμος και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.

Ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος ο Παλαμάς, αναφέρει τα εξής: «Οι μυροφόρες ήταν πολλές και ήλθαν στον τάφο όχι μία φορά αλλά και δύο και τρεις φορές, συντροφιά μεν, αλλά όχι οι ίδιες… Κάθε ευαγγελιστής λοιπόν αναφέρει μία προσέλευση γυναικών και παραλείπει τις άλλες».295 Παρόμοια ερμηνεία διατυπώνει ο Γρηγόριος Νύσσης καθώς και ο Ιερώνυμος, ο οποίος αναφέρει τα εξής: «Οι αγίες αυτές γυναίκες… επειδή δεν άντεχαν την απουσία του Χριστού, όχι μία, ούτε δύο, αλλά ξανά και ξανά, καθ’ όλη τη νύχτα, έτρεχαν στον Τάφο του Κυρίου, ειδικά μετά από τον σεισμό».296

Από τις αναφορές αυτές καθίσταται φανερό ότι οι επισκέψεις των γυναικών στον Τάφο του Ιησού ήταν διαφορετικά γεγονότα και κατά συνέπεια δεν υπάρχει διαφωνία μεταξύ των ευαγγελιστών. Αν, όμως, εμβαθύνουμε στο ζήτημα αυτό, θα διαπιστώσουμε ότι δεν ήταν όλες οι επισκέψεις διαφορετικές. 
Για να γίνει αυτό κατανοητό, οφείλουμε να επικεντρωθούμε σ’ ένα πολύ σημαντικό σημείο: στο κίνητρο και στον σκοπό της μετάβασης των γυναικών στον Τάφο. Οι γυναίκες που αναφέρονται από τον Μάρκο και τον Λουκά ήταν μυροφόρες, διότι μετέβαιναν στον Τάφο με σκοπό να επαλείψουν το Σώμα του Θεανθρώπου με μύρα – κατά το ιουδαϊκό έθιμο – χωρίς να πιστεύουν ότι ο Ιησούς θα μπορούσε να έχει αναστηθεί. Οι δύο Μαρίες, όμως, που αναφέρονται από τον Ματθαίο, καθώς και η μία Μαρία που αναφέρεται από τον Ιωάννη, δεν περιγράφονται ως μυροφόρες. Η Θεοτόκος και η Μαρία η Μαγδαληνή αναχώρησαν για τον Τάφο για τελείως διαφορετικό λόγο: απλώς «διά να ιδούν τον Τάφο», γράφει ο Ματθαίος. Η Θεοτόκος δεν θα μπορούσε να φέρει μαζί της μύρα, διότι εγνώριζε και ανέμενε την Ανάσταση του Υιού και Θεού της.

Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας έχει υποστηρίξει ότι οι μεταβάσεις των γυναικών που αναφέρονται από τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Ιωάννη ταυτίζονται ως γεγονός. Και έχει δίκιο. Όσον αφορά τον χρόνο του γεγονότος, ο Κύριλλος θεωρεί ότι ο Ματθαίος αναφέρεται στην αρχή της νύχτας, ενώ ο Ιωάννης αναφέρεται στο τέλος της νύχτας. Κατά συνέπεια, ο Κύριλλος αποδέχεται ως χρονική λύση το μέσον της νύχτας297 – θέση που είναι καθ’ όλα σεβαστή. Αν όμως εξετάσουμε προσεκτικά την αναφορά του ευαγγελιστή Ιωάννη, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή δεν αναφέρεται κατ’ ανάγκη στο τέλος της νύχτας. Αντιθέτως, μπορεί κάλλιστα να αναφέρεται στην αρχή της νύχτας. Το αρχαίο κείμενο του εδαφίου 20,1 του Ιωάννη λέγει τα εξής: «Τὴ δὲ μιᾶ τῶν σαββάτων Μαρία ἡ Μαγδαληνή ἔρχεται πρωΐ σκοτίας ἔτι οὔσης εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου». 
Η φράση «Τὴ δὲ μιᾶ τῶν σαββάτων» εμπερικλείει την έννοια της εσπέρας και της αρχής της Κυριακής. Η ίδια φράση συναντάται στις Πράξεις των Αποστόλων (20, 7) και έχει αυτήν ακριβώς την έννοια – την ώρα της εσπέρας.298 Όσον αφορά τη λέξη πρωί που υπάρχει στο απόσπασμα του Ιωάννη, αυτή έχει δύο έννοιες στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Εκτός από πρωί σημαίνει και εγκαίρως, νωρίς, πολύ νωρίς.299 Και επειδή στο εδάφιο του Ιωάννη υπάρχει η φράση «σκοτίας ἔτι οὔσης» (ήταν ακόμη σκοτάδι), η λέξη πρωί μπορεί να μεταφραστεί μόνο ως νωρίς. Με αυτόν τον τρόπο άλλωστε μεταφράζεται σε όλες τις αγγλικές μεταφράσεις300 καθώς και στην έγκριτη μετάφραση της Αποστολικής Διακονίας, όπου διαβάζουμε τα εξής: «Ἐνωρίς τὴν πρώτην ἡμέραν τῆς ἑβδομάδος, ἐνῶ ἤτανε ἀκόμη σκοτάδι, ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνή ἦλθε εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ εἶδε ὅτι ὁ λίθος εἶχε ἀφαιρεθῆ ἀπό τὸ μνῆμα».

Η Μαρία η Μαγδαληνή μετέβη στον Τάφο «νωρίς» την Κυριακή. Όμως, η Κυριακή των Ιουδαίων άρχιζε το σούρουπο του Σαββάτου. Άρα η λέξη «νωρίς» σημαίνει «νωρίς τη νύχτα». Η Μαρία η Μαγδαληνή λοιπόν μετέβη για πρώτη φορά στον Τάφο στην αρχή της νύχτας – μαζί με τη Θεοτόκο. 
Αν αποδώσουμε το εδάφιο του Ιωάννη σύμφωνα με τα σημερινά χρονικά δεδομένα σημαίνει αναμφίβολα «πριν το ξημέρωμα». Αν, όμως, το αποδώσουμε σύμφωνα με τα ιουδαϊκά χρονικά δεδομένα του 1ου αιώνα σημαίνει «στην αρχή της νύχτας». Η γνώμη μας είναι ότι πρέπει να ακολουθήσουμε και πάλι τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Ό,τι πράξαμε και με το εδάφιο 28,1 του Ματθαίου.

Ακριβώς την ίδια ερμηνεία πρέπει να αποδώσουμε στη λέξη πρωί και στο εδάφιο 16:9 του Ευαγγελίου του Μάρκου, όπου επίσης συναντάται ένα σημαντικό μεταφραστικό και ερμηνευτικό λάθος.301 
Η Μαρία η Μαγδαληνή είδε τον αποκυλισμένο λίθο και το κενό μνήμα στην αρχή της νύχτας, δεν είδε όμως τον αναστημένο Θεάνθρωπο – σε αντίθεση με τη Θεοτόκο, η οποία τον είδε και τον άγγιξε. Η Μαρία η Μαγδαληνή επέστρεψε στον Τάφο αργότερα τη νύχτα, μαζί με τους αποστόλους Πέτρο και Ιωάννη, και όταν έμεινε μόνη της, μετά την αποχώρηση των δύο αποστόλων, τότε είδε τον αναστημένο Χριστό. 
Οι αναφορές λοιπόν των ευαγγελιστών Ιωάννη και Ματθαίου σχετικά με τη μετάβαση των γυναικών στον Τάφο ταυτίζονται όχι μόνο ως προς το γεγονός που περιγράφουν, αλλά και ως προς τον χρόνο του γεγονότος. Επιπλέον, και οι δύο επιλέγουν να μην αναφέρουν τη Θεοτόκο. Ο Ιωάννης δεν την αναφέρει καθόλου, ενώ ο Ματθαίος την αναφέρει με τρόπο μυστικό: ως «άλλη Μαρία». Γιατί όμως οι ευαγγελιστές αποκρύβουν την παρουσία της Θεοτόκου στον Τάφο;

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, όπως ήδη αναφέρθηκε, υποστηρίζει ότι οι απόστολοι δεν ήθελαν να φανερώσουν ότι η Ανάσταση του Χριστού ήταν μια είδηση που διαδόθηκε από τη μητέρα του, για να μην δώσουν δικαιώματα στους πολέμιους της χριστιανικής πίστης. Επιπλέον, την εποχή εκείνη, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ιώσηπος, η μαρτυρία μιας γυναίκας (ειδικά στις δικαστικές αίθουσες) δεν είχε σχεδόν καμία αξία. «Από γυναίκες», γράφει ο Ιώσηπος, «καμία μαρτυρία δεν πρέπει να γίνεται δεκτή λόγω της επιπολαιότητας και του θράσους του γένους τους».302 H προσβλητική αυτή άποψη ήταν επικρατούσα μέσα στην ιουδαϊκή κοινωνία. Όμως, ο αναστημένος Χριστός ήρθε και την ανέτρεψε: φανερώθηκε μόνο στη Θεοτόκο και στη Μαρία τη Μαγδαληνή και κατ’ αυτόν τον τρόπο εξύψωσε το περιφρονημένο γένος των γυναικών. Σε αυτές που το ιουδαϊκό κατεστημένο δεν επέτρεπε να δίνουν μαρτυρία, αυτές επέλεξε ο Θεάνθρωπος προκειμένου να δώσουν τη σημαντικότερη μαρτυρία στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ας επανέλθουμε όμως στο ζήτημα του χρόνου της Αναστάσεως. Σύμφωνα με όσα προαναφέραμε, έχουμε ήδη καταλήξει σε ένα σαφές συμπέρασμα: από τους τέσσερις ευαγγελιστές, μόνον ο Ματθαίος και ο Ιωάννης μας γνωστοποιούν με έμμεσο τρόπο τον χρόνο της Αναστάσεως του Χριστού. Και απ’ αυτούς τους δύο, η αναφορά του Ματθαίου έχει ασφαλώς τη μέγιστη χρονική σαφήνεια και ακρίβεια. Αυτό ακριβώς επισημαίνει και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου και της αγίας Μακρίνης, στον οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή της ενότητας. Ο Γρηγόριος, με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, ορίζει ως χρόνο Αναστάσεως του Χριστού την εσπέρα του Σαββάτου και αποκαλεί τον Ματθαίο «Μέγα», διότι θεωρεί ότι είναι ο μόνος που μας γνωστοποιεί αυτόν τον χρόνο. Γράφει ο άγιος Γρηγόριος:

«Ερευνήστε λοιπόν την ώρα της Αναστάσεως και θα βρείτε την αλήθεια σε αυτά που λέγω. Πότε λοιπόν έγινε; “Όταν βράδιασε το Σάββατο”, φωνάζει ο Ματθαίος. Αυτή είναι η ώρα της Αναστάσεως με τη σαφήνεια του Ευαγγελίου, αυτό είναι το όριο της παραμονής του Κυρίου στα βάθη [του Άδη]. Ενώ δηλαδή υπήρχε βαθιά εσπέρα (αρχή εκείνης της νύχτας ήταν η εσπέρα, κατά την οποία άρχισε η ημέρα της Κυριακής), τότε γίνεται ο σεισμός, τότε ο άγγελος με τα αστραφτερά ενδύματα κυλά την πλάκα του μνημείου… Ο μέγας Ματθαίος, μόνος απ’ όλους τους ευαγγελιστές, δήλωσε με ακρίβεια την ώρα, λέγοντας ότι η ώρα της Αναστάσεως είναι η εσπέρα του Σαββάτου».303

Ο Γρηγόριος Νύσσης, ο οποίος ονομάστηκε «Πατέρας των Πατέρων» από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο, είχε άριστη γνώση της ελληνικής παιδείας και άρτια φιλολογική κατάρτιση. Ως εκ τούτου, ήταν ο πλέον κατάλληλος για να ερμηνεύσει ορθά το εδάφιο. Αναφέρει με σαφήνεια, αλλά και με έμφαση, ότι η Ανάσταση του Χριστού έλαβε χώρα την εσπέρα του Σαββάτου, και πιο συ­γκεκριμένα όταν υπήρχε «βαθιά εσπέρα» – δηλαδή, όταν άρχιζε να πέφτει το βαθύ σκοτάδι. Ο Γρηγόριος συνδέει τη λέξη «ἐπιφωσκούσῃ» με την εσπέρα και εξηγεί ότι ο φωτισμός της Κυριακής έγινε όταν άρχισε να βραδιάζει, στην «αρχή εκείνης της νύχτας».

Ανάλογη θέση έχει διατυπώσει και ο άγιος Ιερώνυμος, ο οποίος το έτος 407, σε μια επιστολή του προς μια Γαλλίδα πιστή που ονομαζόταν Εδιβία (Hedibia), αναφέρει ότι σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Ματθαίο «ο Κύριος αναστήθηκε την εσπέρα του Σαββάτου».304 Τη φράση «εσπέρα του Σαββάτου» (vespere Sabbati) χρησιμοποιεί ο Ιερώνυμος και στη λατινική μετάφραση του εδαφίου 28,1 του Ματθαίου.

Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, που όπως αναφέραμε συνενώνει χρονικά τις αναφορές του Ιωάννη και του Ματθαίου και τις ερμηνεύει στο μέσον της νύχτας, αποδέχεται δύο φορές στο έργο του Ερμηνεία στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη ότι o ευαγγελιστής Ματθαίος ορίζει ως χρόνο Αναστάσεως του Χριστού την ώρα της εσπέρας. Γράφει ο Κύριλλος: «Ο Ματθαίος με αυτή του τη δήλωση προς εμάς, λέγει ότι η Ανάσταση [του Χριστού] έγινε την ώρα της βαθείας εσπέρας».305

Η ώρα της βαθείας εσπέρας, την οποία είχε υποστηρίξει και ο Γρηγόριος Νύσσης, είναι πολύ συγκεκριμένη στην ελληνική γλώσσα. Όπως προαναφέραμε, είναι η ώρα που πέφτει το βαθύ σκοτάδι.306

Ολοκληρώνουμε την παρούσα ενότητα με την αναφορά ενός ακόμη αγίου πατέρα. Όπως είχαμε αναφέρει στο 2o κεφάλαιο (βλ. σ. 21), σ’ ένα από τα σημαντικότερα αποσπάσματα που περιέχει το παρόν βιβλίο, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασ­κηνός είχε εκφράσει την άποψη ότι την ώρα της Αναστάσεως του Χριστού, το Άκτιστον Φως της Θεότητάς του αναδύθηκε από τον Τάφο «ως ωραίος Νυμφίος». Στο τέλος αυτού του αποσπάσματος, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρεται και στον χρόνο που αναδύθηκε ο αναστημένος Νυμφίος. Ας δούμε το σύνολο της αναφοράς του: «Και αυτή η λαμπρή και φωτοφόρα ημέρα της αγίας Κυριακής, κατά την οποία το Άκτιστον Φως αισθητά (διά της οράσεως) αναδύεται από τον Τάφο, ως ωραίος Νυμφίος διά του κάλλους της Αναστάσεως· διότι το τέλος του Σαββάτου, το οποίο ο ευαγγελιστής το ονομάζει “οψέ Σαββάτων”, γίνεται η αρχή της Κυριακής».307 
Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει ότι η ανάσταση του Νυμφίου Χριστού έλαβε χώρα αμέσως μετά το τέλος του Σαββάτου, μόλις άρχισε η ημέρα της Κυριακής – που σημαίνει αμέσως μόλις βράδιασε.308 Επιπλέον, αναφέρει ότι την εποχή του, σταματούσαν τη νηστεία της Σαρακοστής και γιόρταζαν την Ανάσταση την ώρα της βαθείας εσπέρας του Μεγάλου Σαββάτου.309 
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επαναφέρουμε στη μνήμη και αυτά που αναφέρει το Γεωργιανό Τυπικό της Ιερουσαλήμ (βλ. σ. 35) που επίσης ορίζει ως χρόνο εορτασμού της Αναστάσεως του Χριστού την εσπέρα του Σαββάτου.

O σημερινός χρόνος εορτασμού της Αναστάσεως του Χριστού, στις 00:00 τα μεσάνυχτα – παρά το ότι είναι μεταγενέστερος κατά πέντε περίπου ώρες από τον πραγματικό – είναι απολύτως ορθός, διότι αυτή την ώρα ξεκινάει η ημέρα της Κυριακής σύμφωνα με το δικό μας ημερολογιακό σύστημα.

Ανακεφαλαιώνοντας όλα όσα προαναφέρθηκαν, καταλήγουμε στο εξής συμπέρασμα: το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο του Ματθαίου (στο εδάφιο 28, 1), όλες οι αρχαίες μεταφράσεις του, καθώς και οι άγιοι Γρηγόριος Νύσσης, Ιερώνυμος και Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ορίζουν ως χρόνο Αναστάσεως του Χριστού την αρχή της νύχτας του Σαββάτου, όταν άρχισε ημερολογιακά η ημέρα της Κυριακής. Και εφόσον άρχισε η ημέρα της Κυριακής, ο Χριστός εκπλήρωσε την υπόσχεσή του ότι θα αναστηθεί την τρίτη ημέρα. Ας δούμε ποιες είναι αυτές οι τρεις ημέρες, μετρώντας τον χρόνο με τα ωρολογιακά και ημερολογιακά δεδομένα εκείνης της εποχής – θεωρώντας ότι η ημέρα αλλάζει μετά τη δύση του Ηλίου και όχι στις 00:00 τα μεσάνυχτα όπως σήμερα.310

Ημέρα 1η, Παρασκευή: ο Χριστός σταυρώνεται και θανατώνεται στον Γολγοθά στις 15:00 το μεσημέρι της Παρασκευής.

Ημέρα 2η, Σάββατο: το Σώμα του Θεανθρώπου παραμένει στον Τάφο ολόκληρη την ημέρα, από εσπέρα σε εσπέρα, περίπου 24-25 ώρες – δηλαδή από το σού­ρουπο της Παρασκευής μέχρι το σούρουπο του Σαββάτου.

Ημέρα 3η, Κυριακή: ο Χριστός ανασταίνεται μετά τη δύση του Ηλίου, όταν πέφτει η νύχτα του Σαββάτου και αρχίζει («φωτίζει») η ημέρα της Κυριακής, σύμφωνα με το ημερολογιακό σύστημα εκείνης της εποχής. Αυτή η χρονική στιγμή αποτελεί και την αφετηρία του θαύματος του Αγίου Φωτός της Ανα­στάσεως του Χριστού, την ιστορία του οποίου διερευνήσαμε στο παρόν βιβλίο.


Παραπομπές: 
275. Κορ Β΄ 5, 17.
276. Βλ. Κορ. Α΄ 15, 13-17.

277. Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Μέγα Ετυμολογικόν (11ος αι.) η λέξη «ὀψὲ» σημαίνει «επί της εσπέρας», δηλαδή κατά το σούρουπο.

278. Στο πρώτο εδάφιο, ο Χριστός αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία του και ζητά από τους ανθρώπους να είναι έτοιμοι και άγρυπνοι: «Ἀγρυπνεῖτε λοιπόν, διότι δὲν ξέρετε πότε ἔρχεται ὁ Κύριος τοῦ σπιτιοῦ, όταν βραδιάζει [«ὀψὲ»] ἤ τὰ μεσάνυχτα ἤ ὅταν λαλοῦν οἱ πετεινοί ἤ τὸ πρωί, μήπως ἔλθη ἔξαφνα καὶ σᾶς βρῆ νὰ κοιμᾶσθε» (Μάρκος 13, 35). Το δεύτερο εδάφιο αναφέρει τα εξής: «Καὶ ὅταν ὀψὲ ἐγένετο, ἐξεπορεύετο ἔξω τῆς πόλεως», που σημαίνει, «Καὶ ὅταν ἐβράδυασε ἐβγῆκε ἀπό τὴν πόλιν» (Μάρκος 11, 19). Η φράση «ὀψὲ ἐγένετο» ταυτίζεται με τη φράση «ὀψίας γενομένης», που επίσης σημαίνει «όταν βράδιασε».

279. O Γερμανο-Ισραηλινός φιλόλογος και επιγραφολόγος Dr. Moshe Schwabe, άριστος γνώστης της ελληνικής γλώσσας, υπήρξε πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ.

280. Θουκυδίδης, Ιστορία, 4.93: «ἤδη γὰρ καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν», που σημαίνει «διότι ήδη πλησίαζε να νυχτώσει» (μετάφρ. Φ. Παπάς, εκδ. Πάπυρος). Για την αναφορά του Schwabe βλ. M. Smith, Tannaitic Parallels to the Gospels, Ιερουσαλήμ 1951, σ. 31.

281. Αυτή την έκφραση χρησιμοποιεί στα ελληνικά τον 4ο αιώνα ο άγιος Επιφάνιος λέγοντας «επιφωσκούσης εσπέρας»! (όταν φώτισε το βράδυ) για να δηλώσει το ξεκίνημα της πρώτης ημέρας του Πάσχα: «ἐπιφωσκούσης γὰρ τῆς κυριακῆς ἑσπέρας δύνανται θύειν τὸ Πάσχα» (Επιφάνιος, Πανάριον, PG 3, 244). Είναι η ίδια ακριβώς έκφραση που χρησιμοποιεί και ο ευαγγελιστής Ματθαίος. Πίσω από αυτή την έκφραση κρύβεται μια εβραϊκή διατύπωση η οποία χρησιμοποιούνταν για να δηλώσει την αρχή της νέας ημέρας, καθώς και την αρχή του Πάσχα, μετά τη δύση του Ηλίου. Η έκφραση αυτή συναντάται στο σύγγραμμα του 2ου αιώνα Misnah, Pesachim, κεφ. 2, 1 (βλ. εκδόσεις M. Maimonides και O. Bartenora) όπου διαβάζουμε το εξής: «Όταν βραδιάζει τη 14η ημέρα γίνεται έρευνα για τα ένζυμα με ένα αναμμένο λυχνάρι» («On the evening of the fourteenth a check for ĥametz is made by lamplight»). Όμως, η λέξη «βραδιάζει» είναι γραμμένη με τη λέξη רוא που σημαίνει «φως». Αυτό συνέβαινε και για λόγους γλωσσικού καλλωπισμού. Προτιμούσαν την έκφραση «φώτισε η γιορτινή ημέρα του Πάσχα», παρά το γεγονός ότι εκείνη την ώρα έπεφτε η νύχτα.

282. Ο John Lightfoot (1602-1675) υπήρξε αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Βλ. J. Lightfoot, Commentary of the New Testament from the Talmud and Hebraica, Κέιμπριτζ 1674.

283. Καθηγητής Ιστορίας των Θρησκειών στη Θεολογική Σχολή του Χάρβαρντ.

284. Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κολούμπια. Βλ. M. Smith, Tannaitic Parallels to the Gospels, Ιερουσαλήμ 1951, σ. 31.

285. Καθηγητής Ταλμουδικού Πολιτισμού και Ρητορικής στο Πανεπιστήμιο Berkeley.

286. Ο George Foot Moore και ο Daniel Boyarin έχουν υποστηρίξει ότι η ελληνική φράση του Ματθαίου αποτελούσε φιλολογική αναπαραγωγή μιας συγκεκριμένης εβραϊκής έκφρασης. Βλ. D. Boyarin, “After the Sabbath”, JTS 52, 2 (2001), 678–688. Βλ. επίσης G.F. Moore, “Conjectanea Talmudica”, JAOS 26 (1905), 328.

287. Ο Isaac Wilk Oliver, στη διδακτορική του διατριβή με τίτλο Torah Praxis after 70 C.E.: Reading Matthew and Luke-Acts as Jewish Texts (Πανεπιστήμιο Μίτσιγκαν, 2012), αναφέρει τα εξής: “The Greek verb επιφώσκω would be the rendition of the Hebrew רוא ל or the Aramaic יהגנ, which refer to ‘light,’ but point not to the dawning light of early sunrise, but to the beginning of the day at sunset (following Jewish reckoning of time). This would mean that for Matthew Mary Magdalene and Mary visit the tomb after the end of the Sabbath, that is, after sunset, in our modern parlance, on a Saturday night, and not early Sunday morning”.

288. Η λέξη «ἐπιφωσκούσῃ» προέρχεται από το ρήμα «επιφώσκω» ή «φώσκω». Στο βυζαντινό Λεξικό του Γουδία αναφέρεται ότι η λέξη φώσκω σημαίνει «φαίνω» = φανερώνω, φέρνω κάτι στο φως. Η φράση λοιπόν «ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων» σημαίνει «όταν φάνηκε η Κυριακή», ή «όταν άρχισε η ημέρα της Κυριακής» μετά τη δύση του Ηλίου.

289. Λουκάς 23, 56. Στην έκδοση της Αποστολικής Διακονίας μεταφράζεται «και επλησίαζε το Σάββατο», που όμως δεν αποδίδει σωστά το νόημα. Επιπλέον, σύμφωνα με αυτή τη μετάφραση σημαίνει ότι ο Ήλιος δεν είχε δύσει. Όμως, ο Ματθαίος αναφέρει το αντίθετο.

290. Βλ. Ματθαίος 27, 57. Ο Ματθαίος αναφέρει ότι είχε βραδιάσει («ὀψίας γενομένης») ήδη από την ώρα που ο Ιωσήφ της Αριμαθαίας είχε ζητήσει από τον Πιλάτο το νεκρό σώμα του Ιησού. Άρα η ταφή, που έγινε αργότερα, πραγματοποιήθηκε όταν έπεφτε το βαθύ σκοτάδι.

291. Το βράδυ της 4ης Απριλίου του 33 μ.Χ., κατά το οποίο έλαβε χώρα η Ανάσταση του Χριστού, ο ήλιος έδυσε στην Ιερουσαλήμ στις 18:00, ενώ το απόλυτο σκοτάδι έπεσε λίγο μετά τις 19:00. Γι’ αυτό και αναφέρουμε τον χρόνο της Αναστάσεως στις 19:00 (ή στις 20:00 με τη σημερινή θερινή ώρα), πάντοτε κατά προσέγγιση.

292. Το 382 μ.Χ. ο Πάπας Δαμάσιος ανέθεσε στον άγιο Ιερώνυμο το έργο της ανασκευής και της διόρθωσης των παλαιότερων λατινικών μεταφράσεων των Ευαγγελίων. Ο Ιερώνυμος γνώριζε άριστα ελληνικά και εβραϊκά, και η μετάφραση του στο εδάφιο του Ματθαίου είναι άριστη. Εξίσου άριστη είναι και η αρχαία αρμενική μετάφραση του εδαφίου. Η αρχαία αρμενική μετάφραση της Καινής Διαθήκης φημίζεται για την εξαιρετική ακρίβεια και αξιοπιστία της, και γι’ αυτό ο Γάλλος ιστορικός και ανατολιστής Mathurin de La Croze την αποκάλεσε «Βασίλισσα των μεταφράσεων της Καινής Διαθήκης». Η λατινική και η αρμενική μετάφραση του εδαφίου του Ματθαίου είναι απολύτως ίδιες. Η λατινική μετάφραση του αγίου Ιερωνύμου αναφέρει τα εξής: «Vespere autem sabbati quae lucescit in primam sabbati venit Maria Magdalene et altera Maria videre sepulchrum». Η αρμενική μετάφραση αναφέρει τα εξής: «ºõ Û»ñ»ÏáÛÇ ß³µ³ÃáõÝ ÛáñáõÙ Éáõë³Ý³Ûñ Ùdz߳µ³ÃÇÝ, »ÏÝ Ø³ñdz٠ س·¹³Õ»Ý³óÇ »õ Ù»õë سñdzÙÝ ï»ë³Ý»É ½·»ñ»½Ù³ÝÝ». Η κοινή μετάφραση των δύο αποσπασμάτων είναι η εξής: «Την εσπέρα του Σαββάτου, κατά την οποία φώτισε (άρχισε) η πρώτη ημέρα της εβδομάδας». Η λέξη «οψέ» μεταφράζεται ως «εσπέρα» και επιπλέον χρησιμοποιείται η φράση «κατά την οποία». Άρα, ο αναγνώστης κατανοεί ότι ο φωτισμός της Κυριακής έγινε μόλις άρχισε να νυχτώνει.

293. Boyarin, “After the Sabbath”, JTS 52, 2 (2001), σ. 685: “Those who want to translate επιφωσκούση as “dawning,” that is, as a reference to Sunday morning, usually do so in order to harmonize Matthew with the other gospel accounts”.

294. Βλ. Ευσέβιος, Πρὸς Μαρίνον περί τῶν εὐαγγελίοις ζητημάτων και λύσεων, PG 22, 941.

295. Γρηγόριος Παλαμάς, Τῇ Κυριακῇ τῶν Μυροφόρων, ΕΠΕ 9, σ. 527.

296. Hieronymus, Αd Hedibiam, ερώτ. 4η, PL 22.988: «...sanctas feminas, Christi absentiam non ferentes, per totam noctem, non semel, nec bis, sed crebro ad sepulcrum Domini cucurrisse, praesertim cum terraemotus...».

297. Βλ. Κύριλλος Αλεξανδρείας, Ἑρμηνεία εἰς τὸ κατά Ἰωάννην εὐαγγέλιον, τ. 3, Οξφόρδη 1872, σ. 109: «ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ τέλους τῆς νυκτὸς, ὁ δὲ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς λαβὼν, πρὸς τὸ βάθος ἕρπει τῶν ὡρῶν, καὶ εἰς αὐτὸ κάτεισι, καθάπερ ἔφην ἀρτίως, τὸ μεσαίτατον».

298. Πράξεις Αποστόλων 20, 7: «Ἐν δὲ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων συνηγμένων ἡμῶν κλάσαι ἄρτον ὁ Παῦλος διελέγετο αὐτοῖς». Η φράση περιγράφει την ώρα που οι μαθητές συγκεντρώνονταν για να κόψουν και να κοινωνήσουν τον άρτο της Θείας Ευχαριστίας – πράξη που γινόταν αποκλειστικά την ώρα της εσπέρας, όπως έπραξε και ο Χριστός στον Μυστικό Δείπνο.

299. Βλ. λεξικά Liddell-Scott και Σταματάκος. Η λέξη πρωί συναντάται για πρώτη φορά τον 8ο π.Χ. αιώνα στην Οδύσσεια του Ομήρου (ραψ. 24, 28), όπου σημαίνει πρώιμα, πολύ νωρίς.

300. Η λέξη πρωί μεταφράζεται early (νωρίς) σχεδόν σε όλες τις αγγλικές μεταφράσεις.

301. Το αρχαίο κείμενο του εδαφίου αναφέρει τα εξής: «Ἀναστὰς δὲ πρωῒ πρώτῃ σαββάτου ἐφάνη πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ» (Μάρκος 16, 9). Η μετάφραση της “Αποστολικής Διακονίας” αναφέρει τα εξής: «Ἀφού δὲ ἀναστήθηκε τὸ πρωί τῆς πρώτης ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος, ἐμφανίσθηκε πρῶτα εἰς τὴν Μαρίαν τὴν Μαγδαληνήν». Η συγκεκριμένη μετάφραση εννοεί ότι ο Χριστός αναστήθηκε το πρωί της Κυριακής, μετά την ανατολή του Ηλίου, κάτι που ασφαλώς δεν ισχύει. Η λέξη πρωί έχει και πάλι την έννοια “νωρίς” και το εδάφιο σημαίνει ότι ο Χριστός αναστήθηκε νωρίς την (ιουδαϊκή) Κυριακή, δηλαδή στην αρχή της νύχτας.

302. Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, 4.128.

303. Γρηγόριος Νύσσης, Περί τῆς τριημέρου προθεσμίας τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, Leiden 1967, ed. E. Gebhardt, τ. 9, σ. 289: «ζήτησόν μοι λοιπὸν τὴν ἀναστάσιμον ὥραν καὶ εὑρήσεις τὴν ἐν τοῖς εἰρημένοις ἀλήθειαν. πότε οὖν τοῦτο ἐγένετο; Ὀψὲ σαββάτων, ὁ Ματθαῖος βοᾷ. αὕτη σοι ἡ ὥρα τῆς ἀναστάσεως κατὰ τὴν τοῦ εὐαγγελίου σαφήνειαν, οὗτος ὁ ὅρος τῆς ἐν καρδίᾳ διαγωγῆς τοῦ κυρίου· ἑσπέρας γὰρ ἤδη βαθείας γεγενημένης (ἀρχὴ δὲ ἦν τῆς νυκτὸς ἐκείνης ἡ ἑσπέρα, ἣν διαδέχεται ἡ μία τῶν σαββάτων ἡμέρα) τότε ὁ σεισμὸς γίνεται, τότε ὁ καταστράπτων τοῖς ἐνδύμασιν ἄγγελος ἀποκυλίει τὸν λίθον τοῦ μνημείου... ἀλλ' ὁ μέγας Ματθαῖος μόνος τῶν εὐαγγελιστῶν πάντων τὸν καιρὸν δι' ἀκριβείας παρεσημήνατο εἰπὼν τὴν ἑσπέραν εἶναι τοῦ σαββάτου ὥραν τῆς ἀναστάσεως».

304. Hieronymus, Αd Hedibiam, επιστολή 120, κεφ. 12, ερώτ. 3, PL 22.987: “...Matheus, qua­ndo Dominus surrexerit vespere sabbati”.

305. Κύριλλος Αλεξανδρείας, Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην ευαγγέλιον, τ. 3, Οξφόρδη 1872, σ. 109: «Ματθαῖος γεμὴν τὴν αὐτὴν ἡμῖν ποιούμενος δήλωσιν, ἑσπέρας ἔφη βαθείας οὔσης γενέσθαι τὴν ἀνάστασιν».

306. Ο Φίλων ο Αλεξανδρινός (1ος αι. μ.Χ.) προσδιορίζει με τη φράση «βαθείαν εσπέραν» την ώρα που επέστρεφαν τα πλοία στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας διότι έπεφτε η νύχτα: «θαλαττεύειν ἄχρι τοῦ βαθεῖαν ἑσπέραν ἐπιγενέσθαι καὶ νυκτὸς τοῖς λιμέσι προσχεῖν» (Εις Φλάκκον, 27).

307. Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Λόγος εις το Άγιον Σάββατον, PG 96, 628: «καί αὐτή ἡ τῆς ἁγίας Κυριακῆς λαμπρά καί φαεσφόρος ἡμέρα, ἐν ᾗ τό ἄκτιστον φῶς σωματικῶς ἐκ τοῦ τάφου πρόεισιν, ὡς νυμφίος ὡραῖος τῷ κάλλει τῆς ἀναστάσεως· τὸ γὰρ τέλος τῶν Σαββάτων, ὅπερ ὀψὲ Σαββάτων φησὶν ὁ εὐαγγελιστὴς, ἀρχὴ τῆς μιᾶς τῶν Σαββάτων γίνεται».

308. Η ώρα της εσπέρας δεν αποτελούσε αρχή της νέας ημέρας μόνο για τους Ιουδαίους της εποχής του Χριστού, αλλά και για τους χριστιανούς της αρχαίας εκκλησίας ή της βυζαντινής περιόδου. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στην ουσία μεταφράζει την επίμαχη φράση του Ματθαίου με άριστο τρόπο: «Στο τέλος του Σαββάτου, όταν άρχισε η ημέρα της Κυριακής».

309. Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί των αγίων νηστειών, PG 95, 77: «τελέσαντες τὰς ἁγίας τοῦ Πάσχα ἡμέρας, ἑσπέρᾳ βαθείᾳ τοῦ ἁγίου Σαββάτου καταπαύσομεν τὴν νηστείαν».

310. Μετράμε τον χρόνο σύμφωνα με τα δεδομένα του 1ου αιώνα, διότι και ο Ιησούς είπε ότι θα αναστηθεί την τρίτη ημέρα χρησιμοποιώντας εκείνα τα χρονικά δεδομένα, και όχι αυτά που έχουμε εμείς σήμερα.

Δημοφιλείς αναρτήσεις