Πέρασαν εκατό τριάντα περίπου χρόνια από τότε που ο Josef Strzygowski ασχολήθηκε, σε δύο θεμελιώδεις εργασίες του, με παραστάσεις των δώδεκα μηνών του έτους στη Βυζαντινή Τέχνη. Είναι ο πρώτος που δημοσίευσε τις προσωποποιήσεις των δώδεκα μηνών του έτους του Κώδικα Βατοπεδίου 1199.
Το χειρόγραφο προέρχεται από την Τραπεζούντα και γράφτηκε το 1346. Πρόκειται για ένα Τυπικό εκκλησιαστικής ακολουθίας που ρυθμίζει την λειτουργία για ολόκληρο το εκκλησιαστικό έτος, από το μήνα Σεπτέμβριο μέχρι το μήνα Αύγουστο. Σύμφωνα με τον κολοφώνα του κώδικα: «Του δούλου δέησις του Θ[εο]υ Προκοπίου. Το παρόν βιβλίον γέγονεν εκ πάσης συνδρομής και εξόδου του κυ[ρίου] προκοπίου του Χαντζάμη· και αφιερώθη εις την ευαγή μοvήν του αγ[ίου] μεγαλομάρτυρος Ευγενίου του θαυματουργ[ου]· ψυχικής ένεκεν σ[ωτη]ρίας αυτού, ένθεν και οφείλει έχειν παρά των εν αυτή ενασκουμένων μοναχών, διηνεκές τό μνημόσυνον· εγράφη δε δια του αργυρού Ιω[άννου]· τελειωθέν κατά μήνα Φεβρ[ουάριον] της ιδ΄ ίνδ. του, ςωνδ' έτους(= 1346).»
Εκτός από την ολοσέλιδη εικόνα του συγγραφέα, Ιωάννη Αργυρού, στην αρχή του χειρογράφου και μία ολοσέλιδη εικόνα του κτήτορα, Προκοπίου Χαντζάμη, στο τέλος του κειμένου, εμπεριέχει και δώδεκα μικρογραφίες μέσα στο κείμενο, μία για κάθε μήνα, που προηγείται των λειτουργικών διατάξεων του σχείτικού μήνα. Παριστάνουν τους Μήνες και το Ζωδιακό Κύκλο. Πρόκειται για χειρόγραφο μοναδικό, που προφανώς δεν έχει ούτε προηγούμενο ούτε και μιμητές. Η έκδοση του μοναδικού αυτού βιβλίου οφείλεται σε μία σειρά από ιστορικά γεγονότα.
Η ιδιαιτερότητα του χειρογράφου από άποψη μορφής έγκειται στο εξής: Η σχέση του κειμένου με τις σχετικές μικρογραφίες δεν είναι εμφανής με την πρώτη ματιά. Μιά αχνή χαλαρότατη σύνδεση διακρίνεται μόλις και μετά βίας. Μεταφέροντας τα λόγια του Καθηγητή Belting θα μπορούσαμε και εδώ να μιλήσουμε για "ad hoc διακόσμηση" κειμένου, που στηρίχθηκε σε ατομικές - προσωπικές επιθυμίες του κτήτορα. Είναι όμως πράγματι έτσι; Δεν υπήρξε κατά την επιλογή των μικρογραφιών που διακοσμούν το κείμενο άλλο κριτήριο, πέρα από την επιθυμία του εντολέα να δωρίσει χειρόγραφο κατά το δυνατό πλούσια διακοσμημένο; Η εργασία ερευνά τους λόγους που συνέβαλαν ώστε ένα θρησκευτικό, προορισμένο για λειτουργικές ανάγκες κείμενο, να διακοσμηθεί με παραστάσεις από την κοσμική ζωή, σχετικές με τις χαρακτηριστικές εργασίες κάθε μήνα και ακόμη με τις ειδωλολατρικές παραστάσεις του ζωδιακού κύκλου.
Σημαντικό ρόλο φαίνεται να έπαιξε το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης μπορούσε να χρησιμοποιήσει προγενέστερα πρότυπα, τα οποία προφανώς του ήταν άμεσα προσιτά, στο εργαστήρι του στην Τραπεζούντα. Είναι γνωστό ότι η Μονή του Αγίου Ευγενίου, για την οποία προοριζόταν το χειρόγραφο, διέθετε δικό της Σκριπτόριο. Επίσης γνωρίζουμε ότι τον 14ο αιώνα γινόταν στην Τραπεζούντα συστηματικές έρευνες, σχετικές με την Αστρονομία. Πιθανά λοιπόν πρότυπα για τις μικρογραφίες υπήρξαν οι αρχαίες πραγματείες για την Αστρονομία καθώς και μία σειρά μεσοβυζαντινών θρησκευτικών χειρογράφων, που κατείχε η Μονή σε δικά της αντίτυπα, ή τουλάχιστον ήταν γνωστά στον καλλιτέχνη.
Αριστερά εικονίζεται νέος με κοντό ζωστό χιτώνα και κάλυμμα στο κεφάλι. Είναι στραμμένος αριστερά και τρυγά από αμπέλι σταφύλια, τα οποία τοποθετεί σε σάκο κάτω, μπροστά του. Δεξιά παριστάνεται σε γκριζογραφία το σύμβολο του ζωδίου του Ζυγού, που αντιστοιχεί στον μήνα Σεπτέμβριο. Βάθος χρυσό .
Παρόμοια μορφή με αυτήν της προηγούμενης παράστασης, χωρίς το κάλυμμα στο κεφάλι, εικονίζεται αριστερά, με αντίθετη κατεύθυνση του σώματος. Πρόκειται για κυνηγό, ο οποίος κρατεί με το αριστερό χέρι ράβδο, απ' όπου κρέμεται λαγός. Δύο σκύλοι, κάτω, συνοδεύουν τον κυνηγό. Στο κέντρο παριστάνεται ψηλό δένδρο και στην άκρη αριστερά χαμηλό δενδρύλλιο. Δεξιά εικονίζεται σε γκριζογραφία το ζώδιο του Σκορπιού, με αντιστοιχία στον μήνα Οκτώβριο. Βάθος χρυσό.
Το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης καλύπτει ο γεωργός - μορφή όμοια με τις προηγούμενες, με κάλυμμα στο κεφάλι - που οργώνει με το αλέτρι και τα δύο ζεμένα σ' αυτό βόδια. Στο βάθος διακρίνεται δένδρο. Κάτω δεξιά, σε γκριζογραφία, παριστάνεται το σύμβολο του Τοξότη με τη μορφή Κενταύρου, του οποίου τα δύο μπροστινά πόδια βγαίνουν έξω από το πλαίσιο τής μικρογραφίας. Βάθος χρυσό.
Σε φυσικό τοπίο με δένδρα και φυτά εικονίζεται η γνωστή ανδρική μορφή, στραμμένη δεξιά, με το σώμα σκυμμένο εμπρός. Κρατεί στο δεξιό χέρι κλαδευτήρι και κλαδεύει δένδρο στο κέντρο της παράστασης. Στην άκρη δεξιά παριστάνεται με όμοια απόδοση με τα προηγούμενα το σύμβολο του Αιγόκερω, που αντιστοιχεί στον μήνα Δεκέμβριο. Βάθος χρυσό.
Στην παράσταση αριστερά εικονίζονται δύο ώριμες ανδρικές μορφές με κοντούς ζωστούς χιτώνες. Ο εικονιζόμενος αριστερά φορεί καπέλο με γείσο και κρατεί δυσδιάκριτο αντικείμενο στο αριστερό του χέρι, ενώ ο εικονιζόμενος δεξιά, με σκυφωτό κάλυμμα στο κεφάλι, κρατεί αγγείο, το οποίο αδειάζει σε μεγάλους πίθους. Στην άκρη δεξιά παριστάνεται το σύμβολο του Υδροχόου: μορφή σε γκριζογραφία αδειάζει από αμφορέα νερό σε κυκλικό πηγάδι με πολυγωνική βάση. Στο βάθος διακρίνεται φυσικό τοπίο. Βάθος χρυσό.
Το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης καλύπτει σκηνή δείπνου με ορθογώνια τράπεζα τοποθετημένη διαγώνια και επάνω σ’ αυτήν εδέσματα. Σε πρώτο επίπεδο δεξιά, εικονίζεται γεροντική ανδρική μορφή με λευκά μαλλιά και διχαλωτό γένι. Φορεί σκυφωτό γούνινο κάλυμμα στο κεφάλι και έχει στους ώμους του χοντρή κάπα. Κάθεται σε χαμηλό κάθισμα με ημικυκλικό ερεισίνωτο και ζεσταίνει τα γυμνά διπλωμένα πόδια του μπροστά από ζωηρή φωτιά. Πίσω από την τράπεζα, στο κέντρο, άλλη ανδρική μορφή σε ώριμη ηλικία φέρει αγγείο (οινοχόη) στην τράπεζα. Στην αριστερή άκρη αποδίδεται το σύμβολο των Ιχθύων και στο βάθος δύο δένδρα. Βάθος χρυσό.
Στην παράσταση δεσπόζει η μορφή ιππέα - πολεμιστή με το άλογό του σε φυσικό τοπίο. Ο ιππέας έχει κατεύθυνση προς τα δεξιά. Φορεί πολεμική στολή και κρατεί στο αριστερό χέρι ασπίδα και στο δεξιό δόρυ (ίσως πρόκειται για τον θεό Άρη που συνδέεται με το ζώδιο του Κριού). Δεξιά εικονίζεται το σύμβολο του Κριού σε γκριζογραφία. Βάθος χρυσό.
Προς το κέντρο της παράστασης εικονίζεται νεαρή ανδρική μορφή κατά μέτωπο με κοντό ζωστό χιτώνα και χλαμύδα που πορπώνεται στον δεξιό ώμο. Η μορφή κρατεί στο υψωμένο δεξί χέρι στεφάνι και στο αριστερό μικρό ζώο. Δεξιά, με τα πόδια και την ούρα έξω από τη μικρογραφία, παριστάνεται το σύμβολο του ζωδίου, ο Ταύρος. Βάθος χρυσό.
Ανάμεσα σε φυσικό τοπίο με δένδρα και άνθη προβάλλεται νεαρή ανδρική μορφή κατά μέτωπο. Φορεί κοντό ζωστό χιτώνα, άνθινο στεφάνι στο κεφάλι και κρατεί στα χέρια ύφασμα με ποικίλα λουλούδια, χαρακτηριστικό του μήνα Μαΐου. Δεξιά παριστάνεται σε γκριζογραφία το ζώδιο αυτού του μήνα, οι Δίδυμοι. Βάθος χρυσό.
Στο κέντρο της μικρογραφίας εικονίζεται ανδρική νεαρή μορφή κατά μέτωπο με κοντό, ζωστό χειριδωτό χιτώνα και σκυφωτό κάλυμμα στο κεφάλι. Κρατεί στο δεξί χέρι ανθοδέσμη και στο αριστερό καλάθι με άνθη. Δεξιά παριστάνεται ο Καρκίνος, το σύμβολο του ζωδίου του μήνα Ιουνίου. Βάθος χρυσό.
Αριστερά εικονίζεται νέος, με έντονη κίνηση δεξιά, μέσα σε χωράφι με σιτάρι. Κρατεί στο δεξί του χέρι δρεπάνι και θερίζει δέσμη σιταριού. Δεξιά παριστάνεται ο Λέων, το σύμβολο του ζωδίου του μήνα Ιουλίου. Βάθος χρυσό.
Αριστερά εικονίζεται ανδρική γεροντική μορφή με ετερομάσχαλο χιτώνα, ξαπλωμένη σε στρωμνή με προσκεφάλαιο. Με το αριστερό χέρι κρατεί το κάλυμμα, ενώ με το δεξί στηρίζει το κεφάλι, που είναι στραμμένο σε νέον άνδρα κοντά του με μακρύ ζωστό χιτώνα. Ο νέος κρατεί στο αριστερό χέρι δυσδιάκριτο αντικείμενο και στο δεξιό υδρία. Δεξιά παριστάνεται ή ζωδιακή μορφή της Παρθένου, που αντιστοιχεί στον μήνα Αύγουστο. Βάθος χρυσό.
Παραπομπές
Η φωτογραφία του Αγίου Ευγενίου στην εισαγωγή είναι από το βιβλίο του Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου, 1933, Η εκκλησία Τραπεζούντος, Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών.
Το κείμενο της εισαγωγής είναι από την περίληψη της εισήγησης της Στέφαν-Καΐση Χριστίνα, 1989, «Ένα Τραπεζούντιο χειρόγραφο του 1346», στο Ένατο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα: Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, σ. 76-77 και από το βιβλίο του Ioannis Spatharakis, 1976, The portrait in Byzantine illuminated manuscripts, Leiden: E.J. Brill, σ. 206-207.
Στις καρτέλες των μηνών, οι εικόνες και τα κείμενα που τις συνοδεύουν προέρχονται από το Συλλογικό, 1990, Οι θησαυροί του Αγίου Όρους - Εικονογραφημένα Χειρόγραφα, τ. 4, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, σ. 166-167, 322-324
Τα σκίτσα των εικόνων κάθε καρτέλας προέρχονται από το Strzygowski, Josef, 1890, «Eine trapezuntische Bilderhandschrift vom Jahre 1346», Repertorium für Kunstwissenschaft, τ. 13, σ. 241-263.
Η αγία και ένδοξος μάρτυς του Χριστού Σουσάννικ (Σιουσιάνικ) ήταν θυγατέρα του αρχιστράτηγου του αρμενικού στρατού Βαρδάν, που κατήγαγε ένδοξη νίκη κατά του Πέρση βασιλιά Γιασδεγέρδου Β’ (451). Είχε ζήσει με ευσέβεια και φόβο Θεού παιδιόθεν και είχε νυμφευθεί τον Γεωργιανό ηγεμόνα Βάρσκεν που ασκούσε την εξουσία του στην περιοχή Κάρτλι.
Είχε κι αυτός λάβει χριστιανική ανατροφή, αλλά τον είχε προσελκύσει η αυλή του Πέρση βασιλιά Περόζ στην Κτησιφώντα, οπότε δόθηκε ψυχή τε και σώματι στον μαζδαϊσμό, αποκομίζοντας ως αντάλλαγμα μεγάλες τιμές εκ μέρους του βασιλιά, ο οποίος τον έκανε αντιβασιλέα και του προσέφερε επιπλέον την θυγατέρα του ως δεύτερη σύζυγο.
Όταν έμαθε το νέο της εξωμοσίας του συζύγου της, η αγία Σουσάννικ έπεσε κατά γης χύνοντας πικρά δάκρυα για τον δύστυχο εκείνο που είχε αρνηθεί τον ζώντα Θεό για να λατρεύει την φωτιά. Παίρνοντας λοιπόν τους τρεις γιους της και την κόρη της μετέβη στην εκκλησία για να προσευχηθεί. Όταν ήρθε το βράδυ, αρνήθηκε να επιστρέψει στο παλάτι και κλείστηκε σε ένα σπιτάκι κοντά στην εκκλησία για να κλάψει και να θρηνήσει.
Ο Βάρσκεν έφθασε μετά από τρεις ημέρες και εξοργίστηκε μαθαίνοντας ότι η γυναίκα του είχε εγκαταλείψει την οικογενειακή εστία. Έστειλε σ’ αυτήν ιερείς για να της πουν ότι τον είχε ντροπιάσει με την διαγωγή της.
Η Σουσάννικ του αποκρίθηκε: «Ο πατέρας σου ανήγειρε ιερά προς τιμήν μαρτύρων και ίδρυσε εκκλησίες κι εσύ κατέστρεψες όλο το έργο του. Προσκαλούσε τους αγίους στο τραπέζι του κι εσύ προσκαλείς τους δαίμονες. Να ξέρεις ότι δεν πρόκειται να συμμετέχω στην ασέβειά σου, ακόμη κι αν με υποβάλεις στα χειρότερα μαρτύρια».
Έξαλλος ο ηγεμόνας έστειλε σε αυτήν τον αδελφό του Γιόγικ και την συμβία του, για να την πιέσουν να επιστρέψει στο παλάτι με την απειλή να την σύρουν με την βία. Εκείνη τους απάντησε: «Νομίζετε πως δεν ήμουν παρά μόνο σύζυγός του; Είχα την ελπίδα να τον οδηγήσω με τον κοινό μας βίο στην γνώση του αληθινού Θεού. Αφού έχουν έτσι τα πράγματα κι εσείς συμμερίζεστε την ασέβειά του, δεν σας θεωρώ πια συγγενείς μου».
Υποχωρώντας τελικά στις ικεσίες τους δέχτηκε να τους ακολουθήσει, παίρνοντας μαζί της το Ευαγγέλιο που είχε ποτίσει με τα δάκρυά της και τις διηγήσεις για τους άγιους μάρτυρες. Επιστρέφοντας στο παλάτι δεν εγκαταστάθηκε πάλι στα διαμερίσματά της, αλλά διάλεξε ένα μικρό δωμάτιο, παρακαλώντας τον Θεό να έλθει σε βοήθειά της στην ομολογία του Ονόματός του.
Δύο ημέρες αργότερα, ο σύζυγός της παρέθεσε δείπνο προς τιμήν του Γιόγικ και της γυναίκας του, που ζήτησαν να παρευρίσκεται σ’ αυτό και η αγία. Η Σουσάννικ πήγε, αλλά δεν έδειξε την παραμικρή όρεξη για φαγητό και όταν η κουνιάδα της προσέφερε σ’ αυτήν λίγο κρασί, εκείνη της το πέταξε στο πρόσωπο.
Ο Βάρσκεν, εκτός εαυτού, αφού την καθύβρισε, την έριξε κατά γης και την κτύπησε ανελέητα με ένα σκάλευθρο, πληγώνοντάς την σοβαρά στο μάτι. Εν συνεχεία, έπεσε πάνω της σαν θηρίο γρονθοκοπώντας την και σέρνοντάς της από τα μαλλιά. Μόλις που πρόλαβε ο Γιόγικ να γλυτώσει την αμνάδα του Θεού από τα νύχια αυτού του άγριου λύκου.
Κείτονταν στην γη μισοπεθαμένη, ενώ ο Βάρσκεν συνέχιζε να την βρίζει κατηγορώντας την ότι είχε ντροπιάσει το σπίτι του. Την έδεσε από το πόδι σε μια βαρειά αλυσίδα και την έκλεισε σε ένα κελλί απαγορεύοντας να την επισκεφθεί οποιοσδήποτε. Ο πνευματικός της ωστόσο κατάφερε να μπει εκεί και βλέποντας τις πληγές της ξέσπασε σε κλάματα.
Η Σουσάννικ του είπε: «Μην κλαις, Πάτερ, γιατί η νύχτα αυτή είναι η αρχή της χαράς μου!» Αρνήθηκε να της καθαρίσει το ματωμένο πρόσωπο λέγοντας: «Άφησέ το, Πάτερ, γιατί το αίμα αυτό χύθηκε για να ξεπλύνει τις αμαρτίες μου».
Αρνούμενη κάθε τροφή, δέχτηκε μόνο να γευθεί λίγο κρασί. Εν τω μεταξύ, ο ηγεμόνας κάλεσε τον πνευματικό και τον διέταξε να αφαιρέσει από την Σουσάννικ όλα τα κοσμήματά της, πράγμα που η αγία δέχτηκε με χαρά και ανακούφιση.
Καθώς πλησίαζε η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, κλείστηκε στο σπίτι της κοντά στην εκκλησία και επιδόθηκε στην νηστεία και την προσευχή. Την Μεγάλη Δευτέρα, όταν ο Βάρσκεν επέστρεψε από μία μάχη κατά των Ούννων που απειλούσαν να εισβάλουν από βορρά στην Περσία, ζήτησε να του φέρουν την Σουσάννικ.
Έσυραν την πριγκίπισσα μέσα στην λάσπη και τ’ αγκάθια, σαν να επρόκειτο για πτώμα, κι όταν την παρουσίασαν στον σύζυγό της που ξεστόμιζε κατάρες και βλασφημίες, εκείνος διέταξε να την υποβάλουν σε τριακόσιους ραβδισμούς.
Εκείνη υπέμεινε αγόγγυστα το μαρτύριο και μόνο στο τέλος, ενώ το αίμα της έτρεχε ποτάμι, είπε απλά: «Δύστυχε, αν δεν λυπάσαι εμένα, λυπήσου τουλάχιστον τον εαυτό σου». Ο Βάρσκεν πρόσταξε τότε να της δέσουν μια αλυσίδα στον λαιμό και να την κλείσουν σε ένα μπουντρούμι μέχρι να πεθάνει.
Ένα μεγάλο πλήθος ανδρών και γυναικών που θρηνούσε, ακολούθησε την πομπή που οδηγούσε την πριγκίπισσα στο φρούριο, ενώ ο Βάρσκεν έφιππος συνέχιζε να την καθυβρίζει. Η Σουσάννικ τους είπε: «Μην κλαίτε, αδελφοί και αδελφές μου, αλλά προσευχηθείτε για μένα, αφού δεν πρόκειται να με δείτε ξανά ζωντανή».
Την έκλεισαν σε ένα φοβερό, σκοτεινό κελλί και την άφησαν δίχως τροφή. Την τρίτη Κυριακή μετά το Πάσχα, ο ηγεμόνας έστειλε έναν δεσμοφύλακα να δει αν ζούσε ακόμη, κι εκείνος τον πληροφόρησε ότι ήταν περισσότερο νεκρή παρά ζωντανή, αφού δεν έτρωγε τίποτε. Αδυσώπητος ο Βάρσκεν απάντησε: «Αδιάφορο, αφήστε την να πεθάνει από την πείνα».
Ο Γιόγικ κατάφερε τον αδελφό του να επιτρέψει να της λύσουν τα δεσμά που έσφιγγαν τον λαιμό, αλλά η Σουσάννικ δεν άφησε να σπάσουν την αλυσίδα που είχε στα πόδια. Έμεινε έτσι αλυσοδεμένη για έξι χρόνια στο φρούριο, φωτίζοντας τον ολέθριο εκείνο τόπο με την προσευχή της, τις νηστείες και τις αγρυπνίες της και επιτελώντας πολλά θαύματα προς όφελος του λαού, που ερχόταν από παντού να ζητήσει τις προσευχές της.
Όταν ανήγγειλαν στην μακαρία ότι τα παιδιά της είχαν κι αυτά μεταστραφεί στον μαζδαϊσμό, απευθύνθηκε στον Θεό χύνοντας άφθονα δάκρυα: «Κύριε, δεν ήσαν δικά μου, αλλά δώρα προερχόμενα από σένα. Ας γίνει το θέλημά σου».
Στο τέλος του έκτου χρόνου, ο Βάρσκεν προσπάθησε να την φέρει πίσω στο παλάτι, αλλά εκείνη αρνήθηκε όπως και την πρώτη φορά. Υπενθυμίζοντάς του ότι δεν επρόκειτο να βγει ζωντανή από το φρούριο, προσέθεσε: «Αν μπορείς να ανασταίνεις τους νεκρούς, τότε βγάλε με».
Οι φοβερές συνθήκες του εγκλεισμού της, όπως και το ανθυγιεινό κλίμα της περιοχής εκείνης, που δεν επέτρεπε στους κατοίκους να ζούνε πολλά χρόνια, κατέστρεψαν την υγεία της πριγκίπισσας, τα πόδια της οποίας επιπλέον, λόγω της μακράς ορθοστασίας, ήσαν γεμάτα σκουληκιασμένες πληγές. Μία ημέρα πήρε ένα σκουλήκι στο χέρι της και δείχνοντάς το στον πνευματικό της είπε: «Δεν είναι προτιμότερο να φαγωθεί κανείς εδώ κάτω από θνητά σκουλήκια, παρά να γίνει λεία του ακοίμητου σκώληκα στην αιωνιότητα;»
Καθώς πλησίαζαν οι τελευταίες ημέρες της, έστερξε να δεχθεί τον κουνιάδο της Γιόγικ και την οικογένειά του, την οποία και ευλόγησε. Κατόπιν αποχαιρέτησε συγκινητικά τους επισκόπους, τους αξιωματούχους και τους ανθρώπους του λαού που είχαν συγκεντρωθεί γύρω της.
Αφού κοινώνησε, παρήγγειλε στον πνευματικό της να ενταφιασθεί στο μέρος εκείνο όπου είχε υποστεί τις πρώτες δοκιμασίες της και, ευχαριστώντας τον Θεό που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους εν τη φιλευσπλαχνία του, εκοιμήθη για να βασιλεύσει μαζί με τον Χριστό εν τη Βασιλεία του εις τους αιώνας (17 Οκτωβρίου 466 ή 472).
Λίγο αργότερα, ο βασιλιάς της Ιβηρίας διεξήγαγε νικηφόρα εκστρατεία εναντίον του ασεβούς Βάρσκεν και έβαλε να τον κρεμάσουν.
Μία εκκλησία προς τιμήν της αγίας Σουσάννικ κτίσθηκε στο Τσούρταγκ ενώ, όταν η πόλη αυτή πέρασε στα χέρια των Αρμενίων (586), τα τίμια λείψανα της πριγκίπισσας-μάρτυρος μεταφέρθηκαν στην Τιφλίδα, όπου τιμώνται ακόμη.
Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας,Τόμος 12ος,Αύγουστος,Ίνδικτος,
Ενδιαφέρον και σημαντικό είναι ένα περιστατικό, που δείχνει το μεγάλο σεβασμό και την ευγνωμοσύνη του Αλή πασά στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Όταν κάποτε έφεραν την κάρα του Αγίου στο σεράγι του Αλή, εκείνος σηκώθηκε με πολύ σεβασμό, άνοιξε τη θήκη και την ασπάστηκε. Τότε ο Σέχης Χατζή Σεχρής, θεώρησε όλα αυτά ως αμαρτία και φώναξε στον Αλή, «Κριματίστηκες!».
Αλλά ο Αλή πασάς ατάραχος απάντησε: «Πω, πω, είσαι ζουρλό, καϋμένε Σέχη. Να ήξερες, δεν έλεες έτζι. Τούτο το καλόγερο, ωρέ Χατζή, ήτον αληθινό προφήτη. Ήρθε σπίτι μου στο Τεπελένι και με ευχήθηκε, ωρέ, και μου είπε όλα όσα έκαμα, σαν να τάχε γραμμένα στο κιτάπι. Πω, ένα λησμόνησα να το ρωτήξω, καϋμένε, και αν το είχα ζωντανό να το ρώταγα έδινα δέκα χιλιάδες τζακούλες. Δεν τόχω!»
Και αφού ξαναφίλησε την κάρα του Αγίου μπροστά στο Σέχη, στους Μουσουλμάνους και Χριστιανούς, την έδωσε στους καλογήρους, δίνοντας μαζί και μία χούφτα ρουμπιέδες.
Και κάποια άλλη φορά, όταν ένας φανατικός Μουσουλμάνος τον ειρωνεύτηκε για την ευλάβειά του σ’ έναν άπιστο, ο Αλή πασάς του απάντησε: «Φέρετέ μου έναν Μουσουλμάνο σαν κι αυτόν τον Χριστιανό και να του φιλήσω και τα πόδια».
Ενδιαφέρουσα είναι και η πληροφορία που διασώζει ο Άγγελος Παπακώστας, σχετικά με την προστασία που απολάμβαναν από τον Αλή πασά όσοι τιμούσαν και επικαλούνταν το όνομα του Αγίου: «Ο ηγούμενος εις το μοναστήρι όπου έπιασαν τον Κατσαντώνη είπε του Αλή πασά: “Είμαι ανεψιός του Αγίου Κοσμά”, έδειξε κάτι κομμάτια ράσα που είχε μαζί του, και ο Αλής αντί να τον σκοτώση, τον άφησε ελεύθερο, του έδωσε τρία φορτία λάδι για το μοναστήρι του και Αλβανούς ενόπλους, για να τον συνοδεύσουν».
Και δεν έμεινε μόνο σ’ αυτά ο Αλής. Τόση ήταν η αφοσίωση και η τιμή που απέδιδε στο «γέρο Κοσμά», ώστε φρόντισε και «για τη σύνταξη της Ακολουθίας του Κοσμά», αφού εξουσιοδότησε τους γραμματείς του Γεώργιο Τουρτούρη και Μάνθο Οικονόμου να δαπανήσουν από το θησαυροφυλάκιό του όσα χρήματα ήταν απαραίτητα.
Ο Αλή πασάς είχε ανακηρύξει Άγιο τον Κοσμά, πολύ πριν η ελληνική Εκκλησία το κάνει. Και αυτό το δέχονται και το ομολογούν Έλληνες και ξένοι περιηγητές, φίλοι και εχθροί του Αλή. Πολλοί ξένοι περιηγητές και διπλωμάτες, που παρακολουθούσαν όλες τις κινήσεις του Αλή μιλάνε για τα έργα του και τις τιμές που απέδιδε στον Άγιο. «Η εορτή του Αγίου Κοσμά ήρξατο από του 1815 δια βεζυρικής διαταγής του Αλή Πασά, όστις έγραψε διαταγήν εις όλους τούς Αρχιερείς, ίνα διατάξωσι τον λαόν να κλείη η αγορά την ημέραν ταύτην».
Για τον Άγιο Κοσμά, «Τούρκος ήταν εκείνος που διέταξε το χαμό του και τον κρέμασε, μα πάλι Τούρκος ήταν αυτός που του απέδωσε τις πρώτες επίσημες τιμές μ’ αφάνταστη μεγαλοπρέπεια».
Ο Αλή πασάς χρησιμοποίησε κάθε μέσο για να δείξη την απεριόριστη αγάπη και αφοσίωση στο «γέρο Κοσμά», όπως συνήθιζε να τον αποκαλή. Κάνει κατάπληξη η πίστη και η ευλάβεια ενός αλλόθρησκου και φοβερού τυράννου προς τον ταπεινό ρασοφόρο.
Μπορεί η αφοσίωση του Αλή στον Άγιο να βασίζεται και στη γνωστή του δεισιδαιμονία, χωρίς να αποκλείεται και η σκοπιμότητα, να κάνη φίλους του όλους εκείνους, Χριστιανούς και Τούρκους, που θαύμαζαν και λάτρευαν τον Πατροκοσμά, τους οποίους ο θάνατός του τους έκανε να μισήσουν τον Κουρτ πασά και το περιβάλλον του.
Μαρία Αλ. Μαμασούλα, Ο Εθναπόστολος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Έκδοση «Ενωμένη Ρωμηοσύνη», 2016, σελ. 127.
Κατά τη διάρκεια εργασιών στον αύλειο χώρο της Μονής της Παναγίας Καλυβιανής, δίπλα στον παλιό ναό, βρέθηκε ένας τάφος με διάφορα λείψανα. Όταν τον άνοιξαν, μια ευωδία ξεχύθηκε σε όλη την περιοχή. Ο Όσιος αποκαλύφθηκε σε πολλούς πιστούς, αναφέροντας ότι κατάγονταν από το χωριό Δαφνές και ότι είχε αφιερωθεί στην Παναγία της Καλυβιανής.
Είχε ζήσει ζωή ασκητική και έλαβε από την Παναγία το χάρισμα να κάνει θαύματα. Μεταξύ των θαυμάτων που έκανε, ήταν να θεραπεύσει από μια ύπουλη αρρώστια τη γυναίκα του Τούρκου αγά από τα Καλύβια, με αποτέλεσμα να βαπτιστεί όλη η οικογένεια χριστιανοί.
Στις 19 Απριλίου του 1594 μ.Χ. ο Όσιος Συμεών παρέδωσε το πνεύμα του, σε ηλικία υπεράνω των 100 ετών. Ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β' (1586 - 1595 μ.Χ.), κλήρος και λαός, τον κήδευσαν στον ναό της Θεοτόκου της Χάλκης και ο τάφος του έγινε πηγή θαυμάτων.
Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, μοναχοί από το μοναστήρι του Οσίου επισκέφτηκαν την Κωνσταντινούπολη για να κάνουν εκταφή και να μεταφέρουν τα ιερά του λείψανα στον τόπο της ασκήσεώς του. Τα κόκκαλά του ευωδίαζαν. Τα έπλυναν με κρασί και τα έβαλαν σε λάρνακα ενώ την αγία του κάρα την έθεσαν σε ειδικό πολύτιμο κουβούκλιο. Μετέφεραν τα λείψανα στο μοναστήρι, όπου και έγιναν μεγάλο προσκύνημα από τους σκλαβωμένους Έλληνες.
Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1945 - 1949 μ.Χ.), δύο αντάρτες έκλεψαν το πολύτιμο κουβούκλιο με την κάρα του Οσίου καθώς και πολύτιμα κειμήλια. Τα έκρυψαν προσωρινά μέσα σε ένα βαρέλι κοντά στο μοναστήρι.
Τον Αύγουστο του 1952 μ.Χ., οι δυο αντάρτες-κλέφτες, πήγαν να πάρουν τα κλοπιμαία. Για κακή τους τύχη, ένα σμήνος από σφήκες, που είχε μπει στο βαρέλι και έκανε φωλιά, όρμησε πάνω τους, τους τσίμπησε και τους δηλητηρίασε. Ο ένας κλέφτης, πέθανε σχεδόν ακαριαία. Ο άλλος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο αλλά δεν βρήκε γιατρειά και πέθανε και αυτός. Λίγο πριν πεθάνει όμως, εξομολογήθηκε στον ηγούμενο του μοναστηριού, ιερομόναχο Δοσίθεο Μαχαιρίτσα, αναφέροντας και το σχετικό περιστατικο.
Στις 22 Αυγούστου του 1952 μ.Χ., ημέρα Τρίτη, η κάρα του Οσίου, ξανατοποθετήθηκε στο μοναστήρι.
Η μέρα αυτή τιμάται ιδιαιτέρως στην μονή.
Τα θαύματα του Αγίου είναι πάμπολλα. Ενδεικτικά αναφέρουμε δύο.
Στην Κωνσταντινούπολη, κατά την εκταφή του, ένας σχοινοποιός, έπασχε από βαρειά ασθένεια. Ένεκα της ασθένείας του, καθε φορά που έβηχε, έβγαζε φλέγματα που βρώμιζε ο τόπος. Έτρεξε και προσκύνησε την κάρα του Οσίου και ευθύς γιατρεύθηκε. Ο πρώην άρρωστος, εις ένδειξη ευχαριστίας του προς τον Όσιο, δώρησε το πολύτιμο κουβούκλιο που έθεσαν την κάρα του θαυματουργού Οσίου.
Μια άλλη φορά, οι πατέρες της μονής, πήραν το δάκτυλο του Αγίου και επισκέφτηκαν την Εύβοια. Πήγαν και στην κωμόπολη Ωρεών, όπου ήταν ένας βαρειά άρρωστος που δεν μπορούσε να χωνέψει το φαγητό που έτρωγε. Και φούσκωσε, πρήσθηκε ολόκληρος· πρόσωπο, κοιλιά, χέρια, πόδια. Δεν φαινόταν αν ήταν άνθρωπος. Με όλες του τις δυνάμεις έτρεξε και προσκύνησε το λείψανο του Αγίου, ικετεύοντας τους πατέρες της μονής, να πάνε με το άγιο λείψανο στο φτωχικό του και να του κάνουν αγιασμό. Οι πατέρες του έκαναν την χάρη. Στο νερό του αγιασμού έβαλαν και το λείψανο. Ο άρρωστος ήπιε αγιασμό και προσκύνησε το λείψανο. Και ευθύς έγινε το θαύμα. Από το σώμα του αρρώστου έτρεχε νερό ποτάμι, που μύριζε ανυπόφορα. Το πρόσωπό του, η κοιλιά του, τα πόδια του ξεφούσκωσαν, ξαναποκτώντας την κανονική τους όψη. Ο θεραπευμένος, έδωσε, όχι μόνο όλη του την περιουσία στο μοναστήρι, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό γενόμενος μοναχός στο μοναστήρι. Εις ανάμνηση του θαύματος αυτού, ιδρύθηκε στην πόλη Ωρεών, μετόχι της Ιεράς Μονής Φλαμουρίου που σώζεται μέχρι σήμερα.
Δεν έχει κουδούνι η αρετή να την γνωρίζεις με το κουδούνισμα. Το κουδούνι της αρετής είναι η ανοχή, η μακροθυμία, η υπομονή. Αυτά είναι τα στολίδια του μοναχού και παντός χριστιανού.
