Γράμματα στη Ρωσία - Η συγχρονη εκκλησιαστική ζωή.

Η συγχρονη εκκλησιαστική ζωή. 

το άρθρο "Η ενότητ της Εκκλησίας". Η αμοιβαία σχέση 

του γενικού και του μερικού στην εκκλησιαστική ζωή

The Old Rectory

24 Αύγουστου 1973

Αγαπητή μου Μαρία,

Ειρήνη σ' εσένα.

Μου έλεγες ότι όλους σας ενδιαφέρει να μάθετε πώς βλέπω τη σύγχρονη εκκλησιαστική ζωή, τα πιο επίκαιρα προβλήματα των ήμερων μας. Για να απαντήσω στο αίτη­μα σου, σχεδιάζω να εκθέσω μερικές βασικές ιδέες πού διατύπωσα ήδη το 1950...

Στη νέα σύνταξη του άρθρου μου στα γαλλικά [1] ανα­πτύσσω λίγο περισσότερο και θεμελιώνω εκείνες τις από­ψεις πού βρίσκουν διαρκώς μεγαλύτερη επικαιρότητα. Βλέπουμε ότι τα προβλήματα της ενότητος όλου του χρι­στιανικού κόσμου ολοένα και περισσότερο συναρπάζουν τους κλάδους του ιστορικού Χριστιανισμού, και σε σχέση με αυτό έρχεται στο προσκήνιο το ερώτημα για την αρχή εκείνη πού πρέπει να τεθεί ως βάση της καθολικής ενότητος. Υπάρχουν τρία βασικά ρεύματα. Το πρώτο: Ό «Οι­κουμενισμός», το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, πού ιδρύθηκε από τον Προτεσταντισμό με περιορισμένες απαιτήσεις στον χώρο του δόγματος και των μυστηρίων. Το δεύτερο: Ό Ρωμαιοκαθολικισμός, ο «Καθολικισμός» με μοναδική κεφαλή, ενδεδυμένη με όλο το πλήρωμα της εξουσίας, με το δόγμα του αλάθητου του Πάπα. Το τρίτο: Ή Ορθοδοξία, με τη συνοδικότητα της και την αναγνώρι­ση της Ισοτιμίας των τοπικών εκκλησιών... Φυσικά το τε­λευταίο το θεωρώ αποκλειστικά ορθό. Οι λόγοι του Κυρί­ου, «ωσιν εν καθώς Ημείς...»(Ιωάν.19,21.) υποδεικνύουν ότι άλλη αρχή ενότητος από εκείνη πού έχουμε στην Αποκάλυψη για την εικόνα της Ενότητος της Αγίας Τριάδος δεν μπο­ρεί να υπάρξει.

Το Όν είναι ενιαίο. Συνεπώς και ή δογματική διδα­σκαλία γι' αυτό πρέπει να είναι "ενιαία". Είναι αδύνατο να λύσουμε σωστά το πρόβλημα για την ενότητα της Εκκλησίας, χωρίς να έχουμε λύσει σωστά τα άλλα δογμα­τικά προβλήματα. Έτσι, το δόγμα για την Αγία Τριάδα, και κατά συνέπεια για την εκπόρευση του Αγίου Πνεύμα­τος, έχει θεμελιώδη σπουδαιότητα για την Εκκλησιολο­γία. Στο άρθρο μου προσπαθώ να δείξω ότι στην ορθόδο­ξη δογματική συνείδηση δεν υπάρχει ρήγμα ανάμεσα στην Ουσία-Φύση και τις Υποστάσεις. Και ή Ουσία και ή Υπό­σταση ταυτίζονται απολύτως, χωρίς ωστόσο να ανάγο­νται ή μία στην άλλη. Ή "ταύτιση" αυτή ή η "ισορροπία" μεταξύ Προσώπου και Φύσεως έχουν χαθεί στην προο­πτική του Filioque του Ρωμαιοκαθολικισμού, διότι εκεί αναγνωρίζεται ή οντολογική πρόταξη και υπεροχή της Φύσεως, ενώ οι υποστάσεις θεωρούνται ως σχέσεις διαφο­ροποιήσεως μέσα στη μία ουσία.. Κατά το μέτρο πού δίδε­ται στην φύση οντολογική προτεραιότητα, ενώ οι υποστά­σεις τίθενται σε δευτερεύουσα θέση, αλλάζουν αντιστοί­χως oλα όσα αφορούν τη θεώρηση του 'Όντος, τόσο του Θείου oσο και του κτιστού, πού έχει δημιουργηθεί «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν».

Όταν η θεωρία αυτή του Θείου Είναι μεταφέρεται στο επίπεδο της ανθρώπινης ζωής, στο πνευματικό επίπε­δο της ασκητικής πράξεως, τότε δημιουργείται το ίδιο ακριβώς ρήγμα ανάμεσα στην αρχή του προσώπου και την αρχή της φύσεως: ή τελευταία επικρατεί επί του προσώ­που, πράγμα πού στον Ρωμαιοκαθολικισμό οδηγεί στον υπερτονισμό της «δικανικής» απόψεως στην σωτηριολογία, στη λειτουργική πράξη με το ex opere operato (εξ έρ­γου είργασμένου), στην Έκκλησιολογία με το αλάθητο του Πάπα ex cathedra, δηλαδή ex officio (από καθέδρας και αξιώματος). "Όλα αυτά είναι δυνατά σε αυτούς, εξαι­τίας της φύσεως των πραγμάτων ανεξάρτητα από τα γνω­ρίσματα του προσώπου του Πάπα* προσώπου, πού μπορεί να προσδιοριστεί από τη φύση, ή οποία βρίσκεται υψηλό­τερα από την αρχή του προσώπου. 

Η τοποθέτηση αυτή του ανθρωπίνου πνεύματος α­ντανακλάται και σε όλη τη γνώση γενικά, σε όλη τη δομή της ανθρώπινης κοινωνίας, στο πνεύμα των νόμων, σε όλα. "Όλη ή ανθρωπότητα ανάγεται στο τυπικό: Ή αντικειμε­νική αρχή, ή υπερπροσωπική ή απρόσωπη, κατέπνιξε το πρόσωπο. Στη συνείδηση των ανθρώπων υπερισχύουν ο θεσμός, ή κοινωνία, το σύνολο, ενώ το πρόσωπο υπηρετεί τις άξιες αυτές. Εφόσον όμως ή τάξη αυτή δεν μπορεί να εκμηδενίσει εκείνο πού ό Θεός έθεσε στη δημιουργία, πα­ραμένει ανυπέρβλητη και ή σύγκρουση μεταξύ κοινωνίας και προσώπου. Όσο λοιπόν και αν καταπιέζουν οι άνθρω­ποι μέσα στον Ίδιο τον εαυτό τους το «προσωπικό» στοι­χείο, αυτό δεν θα παύσει να αναζητεί δικαίωση και για το δικό του είναι, διότι κατά κυριολεξία εκείνο πού ζει είναι το πρόσωπο και όχι ή ανθρώπινη φύση. Έτσι, αν δεν στε­ρεωθεί στη συνείδηση των ανθρώπων η αληθινή δράση του Θείου Είναι, οπού το κάθε πρόσωπο αποτελεί φορέα όλου του πληρώματος του Είναι, δηλαδή οπού η Φύση και το Πρόσωπο συνιστούν απόλυτη και απλή ενότητα, οπού το κάθε πρόσωπο είναι «δυνάμει» ίσο προς την Τριαδική ενό­τητα, δηλαδή αληθινός και τέλειος Θεός, απολύτως ίσος με τα άλλα πρόσωπα και με όλη την Ενότητα των Τριών, οπού παρατηρείται πλήρης ισορροπία ανάμεσα στην αρχή της Φύσεως και του Προσώπου, (ως τότε) δεν θα λυθεί και στην ανθρωπότητα το πρόβλημα της σχέσεως «κοινωνίας» και «προσώπου».

Δεν κλείνω τα μάτια μου μπροστά στο ότι μια τέτοια θεοειδής τελειότητα της άνθρωπότητος αποτελεί απλώς τον σκοπό πού θέτουν οι εντολές του Χριστού· ότι ή τελει­ότητα αυτή ίσως ποτέ δεν θα πραγματοποιηθεί στο επί­πεδο της ιστορίας. Άλλα και αυτή ακόμη ή θεώρηση δεν μπορεί να μας οδηγήσει στην απόφαση να εγκαταλείψουμε ως "ουτοπία" την τελειότητα πού μας ζήτησε ό Θεός, και ελαττώνοντας τον Χριστιανισμό να ακολουθήσουμε σκο­πούς χαμηλότερης τάξεως, πού παρέχουν περισσότερο ορατά αποτελέσματα. Ό σκοπός μας είναι ή πραγματοποίηση ή εκπλήρωση της εντολής του Χρίστου στο Είναι της Εκκλησίας... «Ή αρχή του αυτοκέφαλου των τοπικών εκ­κλησιών στην εσχάτη πραγμάτωση της μας ομιλεί για την κοινή ελπίδα μας, ότι όχι μόνο οι τοπικές εκκλησίες άλλα και κάθε μέλος της Εκκλησίας, κάθε υπόσταση ξεχωριστά λαμβανόμενη οφείλει να γίνει φορέας όλου του καθολικού πληρώματος της Εκκλησίας...». Στη νέα σύνταξη την άπο­ψη αυτή την αναπτύσσω λίγο περισσότερο βασιζόμενος σε χωρία της Καινής Διαθήκης και των αγίων Πατέρων ιδι­αίτερα παραπέμπω στον Γρηγόριο Νύσσης, τον Μάξιμο τον Ομολογητή και τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο.

Η συνάντηση της Ορθοδοξίας με τον Ρωμαιοκαθολικισμό και τον Προτεσταντικό Οικουμενισμό μας αναγκάζει να αναζητήσουμε τη ρίζα των διαιρέσεων μας. Χωρίς αυτό, όλες οι έριδες για τις "λεπτομέρειες" δεν οδηγούν σε τίποτε απολύτως. Στην καλύτερη περίπτωση πραγματο­ποιείται κάποια "ψυχολογική καταπράυνση" των σχέσε­ων, ενώ η αυθεντική ενότητα, πού εκφράζεται στη μία Λειτουργία, δεν κατορθώνεται.

Συχνά συναντώ αλλοδαπούς, Ρωμαιοκαθολικούς και άλλους. Από την πείρα των συναντήσεων αυτών διέκρινα ότι στα βάθη των ψυχών τους παραμένει πάντοτε εκείνη ακριβώς η σύγκρουση, για την οποία μίλησα παραπάνω. Ιδιαίτερα στους Ρωμαιοκαθολικούς. Αυτοί πάσχουν έντο­να και βαθιά από την εξωτερική αυθεντία πού τους επι­βλήθηκε, κάθε ασυμφωνία προς την οποία προκαλεί και στις δύο πλευρές οδυνηρή κατάσταση.

Ο Ρωμαιοκαθολικισμός σήμερα, παρά την εξωτερική του επιτυχία, περνάει μία από τις βαθύτερες κρίσεις του. Βλέποντας ότι η άλυτη σε αυτούς σύγκρουση του "κοινού" και του "προσωπικού" λύνεται στην Ορθοδοξία, οι ρωμαι­οκαθολικοί ελκύονται προς την τελευταία, αν και ακόμη συνεσταλμένα* από φόβο μένουν ακόμη προσκολλημένοι στις συνηθισμένες τους μορφές σκέψεως και δράσεως, αλλά δεν βλέπουν πλέον την Ορθοδοξία ως κάτι το κατώ­τερο, το απολιθωμένο, το νεκρωμένο, άποψη πού παλαιό­τερα ήταν συνηθισμένη. Το βιβλίο του Ernst Benz, πού πα­ρουσιάζεται στο δέκατο τεύχος του περιοδικού του Πα­τριαρχείου της Μόσχας, δεν είναι καθόλου μεμονωμένη περίπτωση.

Από τις συναντήσεις μου είχα αρκετές αφορμές να πεισθώ ότι κάθε σμίκρυνση του Χριστιανισμού συνεπιφέ­ρει ή προσωπικές ή συλλογικές καταστροφές. Και μόνο με τη σμίκρυνση αύτη είναι δυνατό να εξηγήσουμε την απο­μάκρυνση από τον εκκλησιαστικό περίβολο πολλών προ­σώπων, πού ειλικρινά αναζητούν την παγκόσμια "καθολι­κή»" Δικαιοσύνη και την παγκόσμια "καθολική" Αλή­θεια. Δεν αναφέρομαι σε διεστραμμένους, άλλα σ' εκεί­νους πού βαθιά αναζητούν λύση των μεγάλων προβλημά­των της υπάρξεως μας, πού αγωνίζονται για την ολοκλη­ρωτική, και μάλιστα την απόλυτη γνώση, φυσική για τον άνθρωπο.

Όλα αυτά, σε κάπως ανακόλουθη τάξη, σου τα γρά­φω, για να διευκολύνω με αυτό τον τρόπο την κατανόηση του άρθρου μου και των αφορμών πού το προκάλεσαν. Γνωρίζω ότι για τη Ρωσική Εκκλησία προς το παρόν πρω­τεύουσα θέση κατέχει ένας άλλος σκοπός, πού πιστά ανι­χνεύεται και σοφά διενεργείται στη ζωή. "Εχω ύπ' όψιν μου τις τάσεις για αποκατάσταση και αναστήλωση. Γι' αυτό δεν θέλω να απασχολήσω την προσοχή του ρωσικού λαού με το άρθρο μου και το αποστέλλω μόνο σε σας... Μου φαίνεται όμως ότι δεν βρίσκεται μακριά ή στιγμή εκείνη κατά την οποία όλος ο χριστιανικός κόσμος θα αναμένει από τη Ρωσική Εκκλησία, εμπλουτισμένη από την πείρα της προσευχής, από τη λειτουργική της ζωή γε­νικά, απάντηση στο ερώτημα: «Ποια λοιπόν αρχή ενότητος πρέπει να αναγνωρισθεί ως η πλέον ανταποκρινόμενη στην Αποκάλυψη πού δόθηκε στην Καινή Διαθήκη»;

Παρά την πραγματική εξασθένηση της υγείας μου, παρά τη ραθυμία μου ίσως ή τους δυσμενείς ορούς της ζωής μου κατά το παρόν, εργάζομαι, αλλά παράγω πολύ λίγο. Περνούν οι εβδομάδες και δεν μπορώ να βρω, έστω και μία μέρα για να ασχοληθώ από το πρωί με το γράψιμο, ώστε με κάποιον τρόπο να τελειώσω το βιβλίο πού έχω στο νου μου να εκδώσω στα γαλλικά σχετικά με τις δογματικές βάσεις του ασκητισμού μας. Θα ήθελα να δείξω λε­πτομερέστερα και σαφέστερα ότι κάθε αλλοίωση της δογ­ματικής μας θεωρίας αναπόφευκτα αντανακλάται σε όλη την ύπαρξη μας* ότι έστω και ή μερική απώλεια εκείνου πού μας δόθηκε στην Αποκάλυψη συνεπιφέρει αλλοίωση της ζωής όλου του "σώματος" της μιας ή της άλλης Εκ­κλησίας. ΄Αν και ή συντριπτική πλειονότητα των ανθρώ­πων ζει σε κατάσταση «ύπο-δογματικής» πίστεως, δηλαδή ακόμη μόνο με τη φυσική στροφή της ψυχής προς τον Θεό, ωστόσο και στη ζωή αυτών αντανακλάται ή δογματική γνώση ή η διδαχή της Εκκλησίας στην οποία αυτοί ανή­κουν.

Ο δικός σου Σωφρόνιος

1. Το άρθρο «Ή ενότητα της Εκκλησίας κατ' εικόνα της Αγίας Τριάδος» στη βελτιωμένη παραλλαγή του δημοσιεύθηκε στο βιβλίο του Γέροντος Σωφρονίου,"Ασκησις κάί Θεωρία, σ. 107-168.

Γράμματα στη Ρωσία

Αρχιμανδρίτου ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ(Σαχάροφ)

εκδόσεις Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας