ΤΟ ΣΠΛΑΓΧΝΙΚΟ ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
ΚΥΡΙΑΚῌ ΟΓΔΟῌ
Ἐκ τοῦ κατὰ Λουκᾶν
ι΄ 25 - 37
Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία
τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου,
ἀπό τήν ἱστοσελίδα floga.gr, ἐπάνω στό χωρίο τοῦ κατά Λουκᾶν Εὐαγγελίου, κεφάλαιο 10ο, στίχοι 25 ἕως 37, στά πλαίσια τῆς ἑρμηνείας πού ἔγινε στό κήρυγμα τῆς Κυριακῆς 14-11-2010.
Μελετώντας ἕνα βιβλικό κείμενο ὅπως αὐτό πού ἀκούσαμε πρίν ἀπό λίγο ἔχεις, ἄν θέλεις, δύο δρόμους, δύο δυνατότητες: Νά ἀρκεστεῖς σέ αὐτό πού αὐτονοήτως ἀκουστικά κατάλαβες καί νά πεῖς «ἁπλό καί τό κατάλαβα», ἤ νά μήν ἀρκεστεῖς καί νά πεῖς (ἄν τό ξέρεις μάλιστα ὅτι τά κείμενα αὐτά τά βιβλικά ἔχουν βάθος ἑρμηνευτικό κατά τή μεθοδολογία τῶν Πατέρων πού τά ἑρμηνεύουν ἁγιοπνευματικά) νά πεῖς: «νά πάω παρακάτω» καί τότε ἔρχεται ὁ ἑπόμενος κίνδυνος πού εἶναι ἤ νά μορφωθεῖς βαθύτατα ἤ νά παρα-μορφωθεῖς καί νά πειρασθεῖς. Τά λέω ὅλα αὐτά γιά νά πάρω ὡς ὑπόδειγμα καί παράδειγμα τήν ἁπλούστατη, λιτή καί αὐτονόητη περικοπή, κατανοητή γιά ἐμᾶς τούς χριστιανούς πού ἀκοῦμε τίς Λειτουργίες (καί αὐτή ἡ περικοπή τοῦ Σαμαρείτου τοῦ καλοῦ ἐπαναλαμβάνεται συνέχεια κάθε χρόνο). Μελετώντας αὐτή τήν αὐτονόητη περικοπή, νά δοῦμε αὐτόν τόν κίνδυνο, ἀλλά καί τό βαθύτατο ὄφελος πού μπορεῖς νά πάρεις ἄν δέν πεῖς: «τήν ἄκουσα, τήν κατάλαβα καί τελειώσαμε», [γιατί αὐτό θά ἦταν] μιά στατικότητα.
Γιά νά σᾶς βοηθήσω στήν κατανόηση αὐτῆς τῆς σύντομης πορείας μας πάνω σ᾽ αὐτό τό κείμενο, νά σᾶς θυμίσω ὅτι μπορῶ νά δομήσω τόν σκελετό του πάνω σέ δύο σχήματα. Τό πρῶτο εἶναι αὐτό πού λέει ὁ Χριστός, τό πῶς ἀγαποῦμε τόν Θεό ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, τῆς διανοίας, τῆς ἰσχύος μας. Εἶναι μιά πρώτη κίνηση (ἐγώ καί ὁ Θεός) καί ὑπάρχει μιά δεύτερη κίνηση, ἡ ὁποία λέει «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» καί μετά τό ἑρμηνεύει μέ τήν παραβολή τοῦ καλοῦ Σαμαρείτη. Δύο δομές. Ἐρωτήματα τά ὁποῖα ἀρχίζουν νά ἀναδύονται στόν νοῦ μας ἄν δέν σταθοῦμε στήν ἁπλή κατανόηση καί ποῦμε: «τό καταλάβαμε».
Πρῶτο ἐρώτημα καί πάρα πολύ οὐσιαστικό, τό ὁποῖο ἀναδύεται: Τί σχέση ἔχει τό πρῶτο μέρος μέ τό δεύτερο. Δηλαδή, ἄν δέν ἀγαπήσω τόν Θεό ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος μου, δέν θά μπορῶ νά εἶμαι φιλάνθρωπος; Γιατί νά μήν τό κάνω; Ἀφοῦ τό κάνουν οἱ πρόσκοποι, ἀφοῦ τό κάνει ἡ UNICEF, ἀφοῦ τό κάνουν οἱ φιλανθρωπικοί ὀργανισμοί. Δέν συνδέουν τή φιλανθρωπία τους μέ καμιά τομή ἤ πρόταση ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, ἐξ ὅλης τῆς διανοίας, πού εἶναι μάλιστα καί (φαίνεται) ὁριακό τό σχῆμα αὐτό. Πρῶτο ἐρώτημα τό ὁποῖο ἀναφύεται καί, ὅπως σᾶς εἶπα, μπορεῖ, μελετώντας τό βάθος τῆς περικοπῆς, καί νά μορφωθεῖς ἤ καί νά παραμορφωθεῖς.
Δεύτερο ἐρώτημα οὐσιαστικό (δέν ξέρω ἄν τό μελετήσατε ποτέ): «Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν», δηλαδή τό μέτρο εἶμαι ἐγώ, ὁ ἑαυτός μου. Καί πῶς ἀγαπῶ τόν ἑαυτό μου; Ποιά εἶναι τά μέτρα αὐτῆς τῆς ἀγάπης; Ἄν ἔχω δέκα ἐπιχειρήσεις καί γιά νά ἐκφράσω αὐτό τό κείμενο, [θά πρέπει νά] ἀγοράσω στόν πλαϊνό μου δέκα ἐπιχειρήσεις; Εἶναι αὐτή ἡ περικοπή; Νά μήν πᾶμε παρακάτω στά ἐρωτήματα καί παραμορφωθεῖτε πρίν νά πάρετε ἀπαντήσεις. Νά ἀρχίσω ἁπλά νά μπαίνω στίς διττές ἐρωτήσεις πού ἔθεσα μπροστά σας. Τί σχέση ἔχει αὐτή ἡ φιλανθρωπία μέ τό «ἀγαπήσεις τόν Κύριον καί Θεόν σου»;
Πρῶτα-πρῶτα, αὐτή ἡ στροφή πρός τόν Θεό εἶναι μιά πολύ βαθιά κάθαρση τοῦ ἐγωισμοῦ, γιατί βγαίνεις ἀπό τό «ἐγώ» σου. Ἐνῶ ἄν ἔλεγες «θά ἀγαπήσω ἐγώ τόν ἄλλο σάν τόν ἑαυτό μου», ἄρα τό μέτρο εἶσαι ἐσύ, ἀλλά τό μέτρο εἶναι ὁ Θεός, αὐτό τό ἄνοιγμα, αὐτή ἡ ἔξοδος, εἶναι πραγματικά ἁγιοπνευματικό. Θεραπεύει τόν ἄνθρωπο καί ἀρχίζει καί ἀλλάζει ὅλο τό μέσα τοῦ ἀνθρώπου, γιατί στράφηκε στόν Θεό πιά. Τό μέτρο δέν εἶναι ὁ ἴδιος. Ἄν τό μέτρο ἦταν ὁ ἴδιος, πῶς ἐγώ ἀγαπῶ τόν ἄλλο ὅπως τόν ἑαυτό μου; Εἶναι τό μέτρο ἐσύ. Καταλήγουμε μάλιστα λίγο-λίγο καί σέ ἐκφράσεις ἀνατολικῶν θρησκευμάτων. Ἄρα νά ἡ σχέση λοιπόν. Ἄν δέν ἀγαπήσεις, τί κάνεις παρακάτω;
Καί τώρα τά οὐσιαστικά μέρη τῆς περικοπῆς. Τί σημαίνει ἀγαπῶ ἐγώ; Πῶς νά ἀγαπάω; Πῶς ἀγαπῶ τόν ἑαυτό μου; Μᾶς τά λέει τό κείμενο ὅλα, πάρα πολύ ἁπλά. Πρῶτα-πρῶτα, κατεβαίνοντας ὁ Σαμαρείτης, λέει «ἐσπλαγχνίσθη». Βλέπετε; Τί σημαίνει σπλαχνίζομαι; Κατά τή γλώσσα τή βιβλική καί δή καί τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἡ ἔκφραση «σπλάγχνα» σημαίνει ὅλη τή διεργασία πού γίνεται γιά τήν κάθαρση τῆς ψυχῆς μας. Ὅπου γίνεται λόγος γιά σπλάγχνα, πέρα ἀπό τήν καρδιά καί ὅλα τά γνωστά, γίνεται μιά κάθαρση βαθιά τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἄρα τό «ἐσπλαγχνίσθη» σημαίνει ὅτι, κατά τά μέτρα τῆς θείας εὐδοκίας, αὐτός μπῆκε στή δυνατότητα νά καταλαβαίνει τόν ἄλλο ὄχι ἐπειδή εἶναι ἀκριβῶς ἕνας ἀνθρωπίνως φιλάνθρωπος διαβάτης αὐτοῦ τοῦ δρόμου, ἀλλά γιατί ζήτησε καί στράφηκε στόν Θεό καί καθάρισε τόν ἑαυτό του, τά σπλάγχνα του. Αὐτό σημαίνει «ἐσπλαγχνίσθη».
Τό πρῶτο μέτρο λοιπόν εἶναι αὐτό τό «ἐσπλαγχνίσθη», αὐτή ἡ δυνατότητα νά ἐκζητήσεις τόν Θεό, νά ἀφήσεις τόν Θεό νά σέ γιατρέψει, νά γιατρέψει τά σπλάγχνα σου, ὅλο τό μέσα σου, ὅλη τήν ὕπαρξή σου πιά, τόν νοῦ καί τήν καρδιά σου. Τά ἔστρεψες στόν Θεό καί τά καθάρισε καί γίνεσαι ἄνθρωπος σπλαχνικός. Δέν εἶναι τό αὐτονόητο «εἶμαι καλός», «εἶμαι πρόσκοπος», «ἔχω καλή διάθεση», «ἀγαπῶ τούς ἄλλους». Αὐτό δέν λέει τίποτε μόνο του καί μάλιστα εἶναι καί δαιμονιῶδες, γιατί γίνεσαι ἐσύ ἕνας αὐτο-Θεός γιά τόν ἑαυτό σου. Νά, λοιπόν, τό «ἐσπλαγχνίσθη».
Ἀλλά μετά τό κείμενο ἔχει μιά καταπληκτική διαδρομή, γιά νά δείξει καί τό μέτρο τῆς ἀγάπης πρός τόν ἄλλο. Ἔδωσα τό παράδειγμα: Ἄν ἔχω δέκα ἐπιχειρήσεις, νά τοῦ πάρω δέκα ἐπιχειρήσεις; Τό κείμενο εἶναι ἁπλό, λιτό, ἀλλά καί πολύ συγκεκριμένο. Κοιτάξτε στήν πράξη αὐτῆς τῆς ἀγάπης του τί ἔκανε. Οἱ λέξεις εἶναι ἁπλές καί οὐσιαστικές. Πρῶτο, λέει, «κατέδησε τά τραύματά του». Κάλυψε τίς βασικές του ἀνάγκες. Εἶχε ἕναν πόνο, τό κάλυψε. Ἄρα μιά πρώτη ἔκφραση. Ἐγώ γιά νά ζήσω πρέπει νά καλύψω τίς βασικές μου ἀνάγκες, πρέπει νά φάω καί νά πιῶ. Αὐτό εἶναι βασική ἀνάγκη. Αὐτό τό κάνει. Ἀφοῦ τό κάνει γιά τόν ἑαυτό του, καλύπτει καί τήν ἀνάγκη τοῦ ἄλλου, ἀλλά εἶναι πιά ἡ ἔκφραση τῆς βασικῆς ἀνάγκης, ἡ ὁποία στήν ἑπόμενη πρόταση ἔχει ἕνα περισσότερο κάλλος καί λέει «κατέδησε» πάνω στά τραύματα αὐτά, καλύπτοντας βασικές ἀνάγκες, «ἔλαιον καί οἶνον».
Ἐδῶ πέρα εἶναι πολύ ὑψηλή θεολογία. Ἤδη ὁ χῶρος ὁ ἰουδαϊκός γνώριζε τή θεολογία τοῦ ἐλαίου καί τοῦ οἴνου. Τό ἔλαιο ἦταν ἕνα ἀντικείμενο, ἕνα ὑλικό μέ τό ὁποῖο ἔχριαν προφῆτες καί βασιλεῖς, ἄρα χρησιμοποιεῖτο σάν ἕνας χῶρος λειτουργικῆς προσεγγίσεως τοῦ ἄλλου. Ἐμεῖς τό χρησιμοποιοῦμε στό μυστήριο τοῦ Εὐχελαίου τό ἔλαιο, στό Βάπτισμα τό ἔλαιο. Τό ἔλαιο εἶναι ἕνα στοιχεῖο πού καλύπτει τό μυστήριο καί εἰσέρχεται μές στό μυστήριο, ἄρα τόν βάζει στόν χῶρο τῆς σχέσης τῆς θεραπείας μέ τόν Θεό. Δέν εἶναι ἁπλῶς ὁ ἴδιος πού βάζει λάδι πάνω. Καί μάλιστα τό κρασί, ἡ φράση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης πού ἐπαναλαμβάνεται ἀπό τόν Ἀπόστολο Παῦλο: «Καί οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου», «καί οἶνος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει». Προσέξτε, δέν λέει «στηρίζει τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου». «Καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει». Ἡ καρδιά εἶναι κάτι πολύ βαθύ. Ὁ ἄνθρωπος τῆς καρδιᾶς, ὁ ἄνθρωπος τῶν ἀρετῶν, ὁ ἄνθρωπος τῆς νήψεως. «Καί οἶνος», λέει, «καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει». Λένε οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας πώς αὐτός ὁ οἶνος εἶναι πιά μιά πρόκληση, μιά προβολή προφητική γιά τή θεία Εὐχαριστία. Τόν προσεγγίζει σέ ἕνα χῶρο μυστηρίου. Προσέξτε: Ἔλαιον καί οἶνον.
Καί δέν σταματάει ἐκεῖ. Θεραπεύει τίς βασικές του ἀνάγκες, τόν προσεγγίζει μυστηριακά πρός τόν Θεό καί κάνει μιά κίνηση. Τόν πῆρε, λέει, τόν μετέφερε κάπου. Τοῦ ἔκανε μιά κίνηση, θεράπευσε τήν κίνησή του. Προσέξτε. Αὐτό δέν κάνει ἡ Ἐκκλησία; Ἐνῶ κινούμαστε κάθε μέρα, πολλές φορές ἀνερμάτιστα, ἡ Ἐκκλησία θεραπεύει τήν κίνησή μας – ποῦ κινούμαστε; Γιατί κινούμαστε; Καί ποῦ τόν πηγαίνει; Στό πανδοχεῖο. Τί λένε οἱ Πατέρες; Καί μάλιστα ὁ Ἱερός Χρυσόστομος κάνει μιά ὁλόκληρη ἀνάλυση. Τό πανδοχεῖο, λέει, εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Θεραπεύει τίς κινήσεις του, ὄχι μόνο πιά τίς ἀνάγκες του. Τόν βάζει στόν χῶρο τοῦ Θεοῦ ἐν μυστηρίῳ, ἐλαίῳ καί οἴνῳ, θεραπεύει τήν κίνησή του, τόν πάει ἐκεῖ καί -προσέξτε τό πιό καταπληκτικό- καλύπτει καί τό μέλλον του καί λέει «ὅταν γυρίσω θά σοῦ ἀποδώσω. Αὐτό πού κάνει ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι μόνο ἕνα στατικό γεγονός τοῦ τώρα, μιά θεραπεία τοῦ τώρα, μιά φιλάνθρωπη κίνηση τοῦ τώρα· εἶναι καί τοῦ μέλλοντος. Μέσα ἀπό τόν ἄλλο πιά βρίσκεις τόν ἑαυτό σου. Βρίσκω τί πρέπει νά κάνω ἐγώ, πού πρέπει νά καλύπτω τίς βασικές μου ἀνάγκες, νά πλησιάσω τό μυστήριο τοῦ ἐλαίου καί τοῦ οἴνου, νά κάνω τήν κίνηση πρός τήν Ἐκκλησία καί νά καλύψω καί τό μέλλον μου καί ἀφοῦ πιά μέσα ἀπό τόν ἄλλο, μαθαίνω τί εἶμαι ἐγώ, τότε ξέρω πώς ὁ ἄνθρωπος προχωρεῖ καί σώζεται.
Γι᾽ αὐτό ἡ περικοπή εἶναι πραγματικά πανέμορφη, ἑρμηνευτικά πολύ οὐσιαστική γιά τή ζωή μας καί δίνει λύση στό πρόβλημα, τί σχέση ἔχει ἡ φιλανθρωπία μέ τόν Θεό καί, πέρα ἀπό αὐτό, τί σχέση ἔχει ὁ ἄλλος μέ μένα, γιατί ὁ ἄλλος εἶναι τό μέτρο τό δικό μου καί ἐγώ δέν εἶμαι πιά τό μέτρο. Τό μέτρο εἶναι ὁ Θεός. Ἀνοίγομαι στόν Θεό, ἀλλάζουν τά σπλάγχνα μου, ἀποκτῶ σπλάγχνα οἰκτιρμῶν καί τότε μετέχω σέ ὅλο τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, σέ ὅλη τήν κίνηση πού σᾶς ἀνέλυσα.
Βλέπετε λοιπόν, αὐτή ἡ περικοπή τοῦ καλοῦ Σαμαρείτη πόσο βαθύ κοίταγμα ἔχει. Οὐσιαστικά εἶναι ἕνα κοίταγμα τό ὁποῖο ἀφορᾶ τήν πράξη ζωῆς μας, γιατί -δυστυχῶς πού τό λέμε- γινόμαστε πολλές φορές, καί ἄς ξέρουμε τήν Ἐκκλησία, ἐμεῖς κέντρο τοῦ κόσμου καί βάζουμε τό δικό μας μέτρο. Ὁ ἄλλος εἶναι τό μέτρο, ὁ Θεός εἶναι τό μέτρο καί ἐγώ ἀναμετρῶμαι μέ δύο μέτρα: μέ τόν Θεό καί μέ τόν ἄλλο. Καί ἄν μπορῶ αὐτά νά τά συνδέσω, τότε γίνομαι φορέας τῆς μεταμορφώσεως ἑνός τόπου.
Ἡ παραβολή τοῦ καλοῦ Σαμαρείτη. Ἡ παραβολή μιᾶς βαθιᾶς μεταλλαγῆς τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος μεταλλάσσεται ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ταυτόχρονα, ἐπειδή εἶναι μές στή Χάρη τοῦ Θεοῦ, μεταλλάσσει καί τούς ἄλλους. Αὐτή εἶναι ἡ προσωπική μας ἱστορία, ὅπου γινόμαστε πραγματικά βασιλεῖς πάνω στή γῆ. Ἀνώνυμοι, χωρίς πρόσωπο πολλές φορές γιά τόν κόσμο, χωρίς κάποια προβολική κατάσταση πού μᾶς καταλαβαίνουν, ἀλλά εἴμαστε ἐπώνυμοι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί βρίσκουμε πρόσωπο μπροστά στόν ἄλλο, γιατί κάνουμε κάτι οὐσιαστικό γι᾽ αὐτόν.
Αὐτά γιά τήν παραβολή τοῦ καλοῦ Σαμαρείτη. Μελετῆστε τόν δρόμο, γιατί ἄλλη φορά ἄν τή μελετήσετε αὐτή τήν περικοπή, ὅπως εἶπα, χωρίς τήν πατερική θεολογία, μπορεῖ νά μορφωθεῖτε, ἔ, καί μπορεῖ νά παραμορφωθεῖτε.
.jfif)
.jpg)
.jpg)
