ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΛΑΘΗ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ

 

ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ ΛΑΘΗ

ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ 

Βλέπω συχνά μέσα στις σύγχρονες εικόνες να επαναλαμβάνονται τα ίδια δογματικά λάθη είτε αντιγράφει ο αγιογράφος από παλαιότερα πρότυπα τα θέματα των εικόνων του, είτε προσπαθεί να δημιουργήσει νέα. 

Το φαινόμενο αυτό οφείλεται χωρίς αμφιβολία σε μία αρχαιολογική αντίληψη για την εικόνα που διαμορφώσαμε κυρίως μετά την «αναγέννησή» της στα μέσα του 20ου αιώνα. Η τέχνη της εικόνας ήρθε σε πρώτη προτεραιότητα, ενώ η θεολογική-δογματική της σημασία αγνοήθηκε. Στα μάτια πολλών αγιογράφων, αν όχι όλων, φθάνει να πάρει κανείς ως πρότυπο μία παλιά εικόνα για να αγιογραφήσει παραδοσιακά. Η παλαιότητα έφθασε ν’ αποτελεί ένα αλάνθαστο κριτήριο αναπαραγωγής. 

Η απουσία όμως θεολογικής και ιστορικής γνώσης είναι ένας πολύ κακός σύμβουλος, διότι πολλές από τις εικόνες του παρελθόντος έχουν δογματικές ελλείψεις, τις οποίες η εμπειρία της Εκκλησίας με τους δογματικούς της αγώνες κάλυψε στο πέρασμα των αιώνων. Όταν αντιγράφουμε, επομένως, μία εικόνα του 1200, πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι μπορεί αυτό το πρότυπο να έχει εικονογραφικές παραλείψεις, τις οποίες θα πρέπει εμείς με την θεολογική μας γνώση να συμπληρώσουμε για να μην αντιγράφουμε α-νοήτως δηλαδή άνευ νου, άνευ γνώσεως. 

Θα προσπαθήσω εδώ να κωδικοποιήσω τις δογματικές αυτές ελλείψεις χωρίς θεολογική τεκμηρίωση, αφού αυτό το κάνω σε ειδική εργασία που θα δει το φως της δημοσιότητας, (αν θέλει ο Θεός κάποτε), και θα φέρει τον τίτλο «Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΙΚΟΝΑ, δογματικά λάθη και παρανοήσεις». 

1ο δογματικό λάθος: 

Η απουσία της επιγραφής «Ο ΩΝ» μέσα στο φωτοστέφανο του Κυρίου, ιδιαίτερα του Παντοκράτορα. Κάθε εικόνα του Κυρίου οφείλει να φέρει την επισήμανση αυτή, διότι αποτελεί ένα δογματικό ζήτημα μείζονος σημασίας. Εκφράζει την θεολογία μιας ολόκληρης εποχής για την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος (ενωτικές συζητήσεις Ανατολής και Δύσης του 13ου αιώνα). Αυτό το «Ο ΩΝ» εκφράζει την ορθόδοξη διδασκαλία σχετικά με το μυστήριο της φανέρωσης μέσα στον κόσμο της Αγίας Τριάδος, την ενότητα της ενέργειας της Αγίας Τριάδος η οποία εκδηλώνεται εκ του Πατρός δι Υιού εν Αγίω Πνεύματι -δηλαδή την αποστολή του Πνεύματος μέσα στον κόσμο, και ως εκ τούτου δεν μπορούμε, να το αγνοούμε αλλοιώνοντας έτσι την Ορθόδοξη διδασκαλία της Εκκλησίας. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: 

Όταν μιλάμε για τις εικόνες, δεν αναφερόμαστε στη θεολογία της Αγίας Τριάδας (δηλαδή στις ενδοτριαδικές σχέσεις, όπου ο Πατήρ γεννά τον Υιό και εκπέμπει το Πνεύμα), αλλά αναφερόμαστε στην Οικονομία, δηλαδή στη φανέρωση του Θεού μέσα στον κόσμο, που είναι φανέρωση τριαδική, κι όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, η φανέρωση του ενός Προσώπου είναι και φανέρωση των άλλων δύο Προσώπων. Επομένως, ούτε συγχέουμε την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος Μόνο από τον Πατέρα, ούτε είμαστε λατινόφρονες να πιστεύουμε στην filioque εκπόρευσή Του. Η θεολογία της εικόνας δεν κάνει λόγο για το πώς υπάρχουν μέσα στην Τριάδα τα τρία Προσώπα του Θεού, αλλά στο πώς φανερώνονται μέσα στον κόσμο, στην αποστολή τους. 

2ο δογματικό λάθος: 

Πρόσωπα που φέρουν φωτοστέφανο δεν επιτρέπεται να εικονίζονται προφίλ (άγγελοι στην Βάπτιση του Κυρίου, Μυστικός Δείπνος κ.α.) Κάθε πρόσωπο Ορθόδοξης εικόνας που φέρει φωτοστέφανο, εικονίζεται απαραίτητα κατά μέτωπον ή στραμένο κατά τρία τέταρτα, όταν πρόκειται για σκηνή διαλογική. Ο μετωπικός εικονισμός αποτελεί θεολογική και εικαστική αρχή της εικόνας απαρέγκλιτη. 

3ο δογματικό λάθος: 

Η Θεοτόκος της κόγχης (Πλατυτέρα) δεν μπορεί να εικονίζεται μόνη, χωρίς το παιδίον Ιησούς. Κάποια από τα παλαιά παραδείγματα (χωρίς τον Ιησού) δεν νομιμοποιούν την βασική θεολογία της κόγχης του ιερού που θέλει ορατό και μάλιστα με ειδικό τρόπο το Παιδίον Ιησού. 

4ο δογματικό λάθος: 

Η συμβολική αναπαράσταση της Αγίας Τριάδος υπό την ρωσική επίδραση των τριών αγγέλων (Ρουμπλιώφ). Η θεοφάνεια των τριών νέων στον Αβραάμ δεν μπορεί να αποκόπτονται από το ιστορικό τους υπόβαθρο για να εικονίσουν την Αγία Τριάδα. Δεν επιτρέπεται δηλαδή η Αγία Τριάδα να εικονίζεται με την μορφή τριών αγγέλων (άγγελος=κτίσμα). Επομένως απαραίτητος όρος εικονισμού είναι η παρουσία του Αβραάμ και της Σάρας, καθώς και ο ιδιαίτερος εικονισμός του κεντρικού αγγέλου της παράστασης. 

5ο δογματικό λάθος: 

Αφορά σε μία μεγάλη κλίμακα έκφρασης των εικόνων, που καλύπτει τόσο την τοιχογραφία όσο και την φορητή εικόνα. Αφορά στα χρώματα και στις φωτοσκιάσεις που εισάγονται κατά κόρον τα τελευταία χρόνια και αλλοιώνουν το εκκλησιαστικό ήθος της εικόνας (τόνοι δύο χρωμάτων στα φωτοστέφανα που δίνουν την αίσθηση της διάφανης γυάλας), συνεφιαστό περιβάλλον που δίνει την αίσθηση του μετα-φυσικού χώρου, έντονη ψυχολογική έκφραση στα πρόσωπα των αγίων, έντονη κινητικότητα στο σχεδιασμό που παραπέμπει σε κινούμενο σχέδιο, κ.α.