Όλες οι πρώιμες μαρτυρίες που διαθέτουμε μαρτυρούν πως η Σύναξη εθεωρείτο ανέκαθεν η πρώτη και βασική πράξη της Ευχαριστίας.

Όλες οι πρώιμες μαρτυρίες που διαθέτουμε μαρτυρούν πως η Σύναξη εθεωρείτο ανέκαθεν η πρώτη και βασική πράξη της Ευχαριστίας. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την αρχαία λειτουργική ονομασία που αποδίδεται στο πρόσωπο που τελεί την Ευχαριστία: είναι ο προεστός που ως πρωταρχικό λειτούργημα έχει να προΐσταται της συνάξεως ως «προϊστάμενος» των αδελφών. Έτσι η Σύναξη είναι η πρώτη λειτουργική πράξη της ευχαριστίας η βάση και αφετηρία της. 

Στην πρώτη χριστιανική περίοδο αντίθετα απ’ ό,τι συνηθίζεται σήμερα, η σύναξη του λαού προηγείτο της εισόδου του λειτουργού. «και γαρ οικία κοινή πάντων», γράφει ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος,  «ἐστὶν ἡ ἐκκλησία, καὶ προλαβόντων ὑμῶν εἴσιμεν ἡμεῖς, τὸν ἐκείνων τύπον διατηροῦντες. Διὰ τοῦτο καὶ κοινῇ πᾶσι τὴν εἰρήνην ἐπιλέγομεν εἰσιόντες εὐθέως, κατὰ τὸν νόμον ἐκεῖνον.». Αργότερα, όταν θα κάνουμε λόγο για τη «Μικρή Είσοδο», θα μιλήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες για τη θέση και το νόημα της εισόδου γενικά στην ευχαριστιακή τάξη. Λίγα λόγια, ωστόσο, θα ειπωθούν εδώ σχετικά με την επικρατούσα πρακτική, στην οποία ολόκληρη η αφετηρία της Λειτουργίας – είσοδος των λειτουργών, η ένδυση, η νίψει των χεριών και, τελικά, η προετοιμασία των Δώρων – έχει γίνει ¨ιδιωτική¨ υπόθεση, που αφορά μόνο τον κλήρο, και έχει απομονωθεί και μεταφερθεί σε μια ιδιαίτερη «ακολουθία της Προσκομιδής», με δική της απόλυση. 

Αν και αυτή η πρακτική έχει τυπικά νομιμοποιηθεί στα λειτουργικά μας βιβλία, πρέπει ωστόσο να εξεταστεί υπό το φως μιας άλλης πρακτικής, αρχαιότερης, που διατηρείται όμως έως σήμερα. Είναι η τέλεση της Ευχαριστίας από τον επίσκοπο. Όταν η λειτουργία τελείται από επίσκοπο, πρώτα συγκεντρώνεται ο λαός στην εκκλησία και βρίσκεται εκεί για να τον χαιρετήσει όταν αυτός εισέρχεται, η ένδυση του λαμβάνει χώρα στο μέσο της εκκλησίας, ο επίσκοπος δεν εισέρχεται στο ιερό μέχρι τη Μικρή Είσοδο, και τελικά, η Προσκομιδή επαναλαμβάνεται ακριβώς όπως παλιά, πριν από την προσφορά των Τιμίων Δώρων, δηλαδή στο σημείο που σήμερα ονομάζουμε Μεγάλη Είσοδο. 

Θα ήταν λάθος, όμως να υποθέσουμε πως όλα αυτά εμφανίστηκαν ως αποτέλεσμα απόδοσης μιας ειδικής ιεροπρέπεια στην επισκοπική ακολουθία, πράγμα που κάποιες φορές το ακούμε στις διαμαρτυρίες των υπερασπιστών μιας «πρωτοχριστιανικής απλότητας». Αντίθετα η επισκοπική ακολουθία, όχι σε όλες τις λεπτομέρειες βεβαίως αλλά ως όλο, πλειοδοτεί  στη διατήρηση του τύπου και του πνεύματος της πρώιμης ευχαριστιακή πράξης, επειδή στην πρώτη Εκκλησία ο επίσκοπος ήταν ακριβώς εαυτός που συνήθως προΐστατο της ευχαριστιακή «Σύναξη». Μόνο πολύ αργότερα, με τη σταδιακή μεταμόρφωση της τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας σε διοικητική περιφέρεια (Επισκοπή) που και αυτή διασπάστηκε σε πολλές ενορίες η θέση του ιερέα μετεβλήθη από αυτήν ενός έκτακτου λειτουργούν της Ευχαριστίας, ενός εκπροσώπου του Επισκόπου, σε αυτήν ενός κανονικού λειτουργού. Από την άποψη της λειτουργικής, η επισκοπική τάξη της εισόδου στη σύνταξη είναι ακριβώς αυτή που θα πρέπει να θεωρείται ως κανονική. Η ιερατική τάξη που εμφανίστηκε εξαιτίας των περιστάσεων ήταν πιθανόν πιο πρακτική και αναπόφευκτη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να μειώσει τη σημασία της «Συνάξεως εν Εκκλησία» ως εν τοις πράγμασι αρχής, δηλαδή πρώτης βασικής πράξης της ευχαριστίας. 

H σχέση ανάμεσα στον ιερουργό  και στο λαού - ο συνεορτασμός τους -  εκφράζεται ακόμα καλύτερα στις ευχές της Ευχαριστίας, που όλες, δίχως εξαίρεση, δομούνται ως διάλογοι. Κάθε ευχή «επισφραγίζεται» από τη Σύναξη με μία από τις σημαντικότερες λέξεις της χριστιανικής Λατρείας, το «αμήν», συνδέοντας έτσι σε ένα οργανικό όλο το λειτουργό και το λαό του Θεού, του οποίο προΐσταται. ‘Όλες οι ευχές (με εξαίρεση την ευχή που λέγει ο ιερέας μυστικώς καθ’ όν  χρόνο ψάλλεται από το χορό ο  Χερουβικός Ύμνος και για την οποία θα μιλήσουμε στο κατάλληλο σημείο) αναπέμπονται εξ  ονόματός μας. Όλα τα συστατικά μέρη της ιερουργίας (ιεροτελεστίας) της Ευχαριστίας –η ανάγνωση του λόγου του Θεού, η Αναφορά, η Θ. Μετάληψη - αρχίζουν με την αμοιβαία εκχώρηση της ειρήνης: Ειρήνη πάσι… Και το πνεύματι σου» . Τελικά όλες αυτές οι ευχές περιέχουν  την «εν αλλήλοις»  δοξολογία, την «εν αλλήλοις» μετάνοια την «εν αλλήλοις» ευχαριστία την «εν αλλήλοις»  κοινωνία – «Ημάς δε πάντας, τους εκ του ενός Άρτου και του Ποτηρίου μετέχοντας, ενώσαις αλλήλοις εις ενός Πνεύματος Αγίου κοινωνίαν».

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ

Αλέξανδρος Σμέμαν 

σελ.24-26

Εκδόσεις 

Ακρίτας