π.Αλέξανδρος Σμέμαν
Η γλώσσα της Λειτουργίας: H γλώσσα της Βίβλου.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί πολλές γλώσσες στη λατρεία της (ελληνικά, σλαβονικά, αγγλικά κ.λπ.) και όμως βασικά διαθέτει μία λειτουργική γλώσσα. Αυτή είναι η γλώσσα της Αγίας Γραφής, της Βίβλου. Για να καταλάβουμε τη Λειτουργία, δεν αρκεί να τη μεταφράσουμε απλά σε μια «κατανοητή» γλώσσα (στα αγγλικά στην Αμερική, π.χ.). Θα πρέπει, επίσης, να μάθουμε τη βιβλική μορφή και το περιεχόμενο της, δηλαδή εικόνες, συγκρίσεις, αναφορές και, σε συντομία, ολόκληρο το σύστημα των εκφράσεων που προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από τη Βίβλο. Αυτός ο βιβλικός χαρακτήρας της χριστιανικής Λειτουργίας εξηγείται, κατ' αρχή, από το γεγονός ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, που ήσαν Εβραίοι, χρησιμοποίησαν με φυσικό τρόπο τις μορφές και τις εκφράσεις της ιουδαϊκής λατρείας, της οποίας η χριστιανική λατρεία αποτελεί την άμεση συνέχεια. Κατά δεύτερο, οι μεγάλοι χριστιανοί συγγραφείς που συνέθεσαν τους λειτουργικούς ύμνους και τις ευχές είχαν βαθειές ρίζες στη Βίβλο, την οποία και θεωρούσαν ως πηγή όλης της χριστιανικής σκέψης και διδασκαλίας. Φυσικά χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα με την οποία ήταν εξοικειωμένοι. Η Βίβλος, έτσι, αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της Λειτουργίας, όπως ακριβώς η Λειτουργία αποτελεί μια ζωντανή ερμηνεία της Βίβλου. Γι' αυτό αποτελούν από κοινού τα δύο ουσιαστικά θεμέλια της εκκλησιαστικής ζωής.
Υπάρχουν τρεις διακεκριμένοι τρόποι με τους οποίους η Βίβλος χρησιμοποιείται ως η λειτουργική γλώσσα της Εκκλησίας, δηλαδή ως έκφραση της λατρείας, της προσευχής και της πίστης της:
1. Υπάρχει, κατ' αρχή, η χρήση των ίδιων των βιβλικών κείμενων, τα οποία αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι των ακολουθιών. Χρησιμοποιούνται ως μαθήματα (προφητείες, αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη, περικοπές από το ευαγγέλιο και τις επιστολές), ως ύμνοι (άσματα από την Παλαιά Διαθήκη, το Μεγαλυνάριο στην Παναγία, ο ύμνος του Συμεών κ.λπ.), και ως ψαλμωδία. Το Ψαλτήρι είναι το κατεξοχή λειτουργικό βιβλίο. Οι ψαλμοί, είτε ολόκληροι είτε σε στίχους και ομάδες στίχων (προκείμενα), διαποτίζουν τις ακολουθίες και αποτελούν, πράγματι, τη σημαντικότερη έκφραση της λειτουργικής προσευχής. Οι πατέρες και οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς γνώριζαν το ψαλτήρι απ' έξω και το θεωρούσαν ως τη θεόπνευστη έκφραση όλης της λατρείας.
2. Υπάρχουν, επιπλέον, βιβλικές λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται αυτούσιες στη Λειτουργία, είτε με την εβραϊκή μορφή τους είτε μεταφρασμένες. Οι σημαντικότερες είναι: «Αμήν»: «γενηθήτω, ας γίνει». Αυτή η λέξη δηλώνει την αναγνώριση και αποδοχή από το λαό του Θεού της πραγματικότητας, της αλήθειας, της δύναμης, όλων εκείνων που έχει κάνει ο Θεός και συνεχίζει να κάνει. Κάθε ευχή, κάθε εκφώνηση και λειτουργική πράξη «σφραγίζεται» από αυτό το αμήν του λαού. Θα μπορούσαμε δε να ισχυριστούμε ότι Χριστιανός είναι αυτός που έχει το δικαίωμα να λέει αμήν, να λαμβάνει δηλαδή και να οικειοποιείται αυτό που ο Θεός του δίνει μέσω της Εκκλησίας.
«Αλληλούια»: σε ελεύθερη μετάφραση «ο Θεός είναι εδώ, δοξάστε τον!» - μια χαρούμενη αναφώνηση εκείνων που βλέπουν και βιώνουν την παρουσία του Θεού· μια από τις βασικές λέξεις της Λειτουργίας, επειδή αποκαλύπτει την ίδια τη φύση της λατρείας, που σκοπό έχει να μας φέρνει στην παρουσία του Θεού.
«Ευλογημένη...». Η βασική βιβλική μορφή λατρείας, που χρησιμοποιείται σε όλη τη Λειτουργία ως έναρξη και άνοιγμα της. Μ' αυτή διακηρύσσουμε ότι ο Θεός και ο θρίαμβος του θελήματος και του σκοπού του είναι οι έσχατοι στόχοι όλων των επιθυμιών μας, η αφετηρία της λατρείας μας.
Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν λειτουργικές εκφράσεις του είδους «Άγιος, άγιος, άγιος....», «Θεός Κύριος και έπέφανεν ήμΐν...», και πολλές άλλες που στην Παλαιά Διαθήκη αποτελούσαν έκφραση της προσδοκίας του Ισραήλ για λύτρωση και οι οποίες τώρα αποκαλύπτουν την πίστη της Εκκλησίας ότι στον Χριστό βρήκαν την εκπλήρωση τους όλες οι ελπίδες και οι προφητείες.
3. Τέλος, όλοι οι ύμνοι και οι ευχές που χρησιμοποιούνται στη Λειτουργία είναι γεμάτοι από εικόνες, σύμβολα και εκφράσεις που λαμβάνονται από τη Βίβλο και που απαιτούν τη γνώση των γραφών για την κατανόηση τους. Όταν η Θεοτόκος συγκρίνεται, π.χ., με την «καιόμενη αλλά ού κατακαιόμενη βάτο», με το θυμιατό, το ναό, το όρος κ.λπ., όλες αυτές οι αναφορές απαιτούν τη γνώση όχι μόνο του ιστορικού περιεχομένου των γραφών αλλά επίσης του θεολογικού και συμβολικού νοήματος τους. Όροι ή έννοιες όπως «φως», «σκότος», «πρωί», «ημέρα Κυρίου», ή τα σύμβολα του νερού, του ελαίου, του κρασιού κ.λπ. - για να κατανοήσουμε πλήρως τη λειτουργική χρήση τους - πρέπει να τους εξετάσουμε μέσα από τη σημασία που έχουν στη Βίβλο.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το κείμενο αυτό βρέθηκε μπροστά μου σε ένα ξεφύλλισμα του βιβλίου Λειτουργία και Ζωή από τις εκδόσεις Αρμός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου