ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΩΝ ΜΗΛΟΥ

Εικόνα 1. Η αγιογραφία του 2001

ΠΗΓΗ:ΕΔΩ

«ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΟΙ ΚΑΛΩΣ ΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΕΦΑΝΩΘΕΝΤΕΣ ΕΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΑΙΣ ΜΗΛΟΥ»  

Η ιστορία και τα εξιστορούμενα μιας αγιογραφίας

Σε λίγες μέρες θα εορταστεί, προφανώς με ιδιαίτερο - όπως όλα τα άλλα φέτος - τρόπο, την ημέρα των Αγίων Πάντων, η καθιερωμένη εορτή των Κατακομβών της Μήλου. Με αυτή την αφορμή δημοσιεύουμε το παρακάτω κείμενο, ως μια πρώτη προσέγγιση στην ιστορία της εικόνας των Κατακομβών αλλά και όσων εξιστορούνται σε αυτήν.

Στην «ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΨΑΛΛΟΜΕΝΗ ΕΙΣ ΤΑΣ ΚΑΤΑΚΟΜΒΑΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ ΤΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΕΝ ΑΓΙΩ ΟΡΕΙ ΥΠΟ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΟΥ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ» που εκδόθηκε σε επιμέλεια του Πρωτοπρεσβυτέρου Ιωάννου Σπυρίδωνος Ράμφου Π.Θ. (Αθήνα 1962), διαβάζουμε αντί προλόγου:

«Πάλαι τῆς ἀσεβείας κατακρατούσης ἐν πάσῃ τῇ γῇ, ἡ μέν πεπλανημένη θρησκεία τῶν εἰδώλων ἐθεραπεύετο καί ἐτιμᾶτο, οἱ δέ εὐσεβεῖς Χριστιανοί ἀπηνῶς ἐδιώκοντο, καί ποικιλοτρόπως ᾐκίζοντο καί ἐτιμωρούντο. ἐκφεύγοντες δέ τήν μανίαν τῶν διωκτῶν, κατέφευγον καί ἐκρύπτοντο «ἐν ὄρεσι καί σπηλαίοις καί ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς» καί ἐν ὑπογείοις καταφυγίοις καί κατακόμβαις, ἔνθα ἐν ἀταραξίᾳ ψυχῆς καί γαλήνῃ νοός, προσέφερον τάς ὁσίας λατρείας τῷ ζῶντι καί ἀληθεῖ Θεῷ καί Σωτῆρι ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ.

Τοιαῦται κατακόμβαι ὑπῆρχον καί ἐν τῇ νήσῳ Μήλῳ, κειμένῃ ἀνά τάς Κυκλάδας νήσους, αἵτινες ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις γνωσθεῖσαι καί καθαρισθεῖσαι ἐκ τῶν συσσωρευθέντων χωμάτων καί λοιπῶν ὑλῶν, κατέστησαν ἱερόν προσκύνημα παντός εὐσεβοῦς χριστιανοῦ. Ἐν αὐταῖς γάρ, κατά τούς τότε χαλεπούς καιρούς, ἐπάτησαν πόδες ὁσίων ἀνδρῶν καί θεοφόρων ὁμολογητῶν τῆς ἀμώμου ἡμῶν πίστεως καί ἡγίασαν τό ἔδαφος αὐτῶν ἅγιοι ἱδρῶτες καί καταθέσεις καί ἐνταφιασμοί μακαρίων καί δεδοξασμένων «τοῖς στίγμασι τοῦ Χριστοῦ» λειψάνων καλλινίκων καί ἀνωνύμων Ἁγίων καί Μαρτύρων καί Ἀθλητῶν. Τά νῦν δέ ἁγιάζουσι νοερῶς τούς εὐλαβῶς προσερχομένους εἰς τάς ἁγίας αὐτάς καταδύσεις καί εὐωδιάζουσι μυστικῶς τάς ψυχικάς αἰσθήσεις ὑπερκοσμίῳ «ὀσμῇ καί εὐωδίᾳ ἀθανάτου ζωῆς» τούς πιστῶς προσιόντας τῇ ἀοράτῳ ἐπισκιάσει τῶν πρεσβειῶν τῶν δι’ αὐτῶν διελθόντων ἀνωνύμων τῆς πίστεως ἀγωνιστῶν καί Μαρτύρων.

Ἐν ταύταις οὖν ταῖς σεπταῖς κατακόμβαις, τά ἱερά, ὡς εἰπεῖν, καταφύγια ἤ ἐναυλίσματα, εὐβλαβεῖ καί προθύμῳ σπουδῇ καί ἀποφάσει τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου Σύρου, Τήνου, Ἄνδρου, Κέας καί Μήλου κυροῦ Φιλαρέτου, τελεῖται ἐτήσιον προσκύνημα τῇ Κυριακῇ τῶν Ἁγίων Πάντων, ἔνθα συνερχόμενοι πανταχόθεν εὐσεβεῖς Χριστιανοί δοξολογοῦσιν ἐν αὐταῖς τῆς δόξης τόν Κύριον καί ὑμνοῦσι τούς Ἁγίους αὐτοῦ Μάρτυρας, ψάλλοντες τήν μετά χεῖρας Ἀκολουθίαν, ποιηθεῖσαν, ἡμετέρᾳ παρακλήσει, ὑπό τοῦ ὑμνογράφου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας Ὁσιολογιωτάτου Μοναχοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου καί ἐγκριθεῖσαν ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, δι’ ἧς ὑμνεῖται ὁ ἀγωνοθέτης Κύριος καί οἱ τούτου ἀγωνισταί καί Ἀθλοφόροι, οἱ ζηλώσαντες τόν θάνατον Αὐτοῦ διά ποικίλων παθημάτων. Ὧν ταῖς πρεσβείαις, Χριστέ βασιλεῦ, δώρησαι ἡμῖν πταισμάτων ἄφεσιν καί ἀξίωσον ἡμᾶς τῆς οὐρανίου βασιλείας σου. Ἀμήν».

Σαράντα περίπου χρόνια μετά την σύνταξη της ακολουθίας από τον Αθωνίτη υμνωδό, γέροντα Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη (5 Σεπτεμβρίου 1905 – 7 Δεκεμβρίου 1991) για την οποία μας μιλάει ο π.Ιωάννης Ράμφος, δημιουργήθηκε με ευλάβεια και προσοχή η αγιογραφία των Κατακομβών της Μήλου, «οπτικοποιώντας» με εξαιρετικό τρόπο όσα θαυμαστά περιγράφονται στο κείμενο του «Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας», ο οποίος, θεωρώντας την υμνογραφία προέκταση της προσευχής, δήλωνε: «Έχω τον άγιο μπροστά. Γι’ αυτό και δεν θέλω επικοινωνία με κανέναν. Η υμνογραφία, η πνευματική αυτή εργασία, είναι ένωση της ψυχής μετά του Θεού• είναι μία θαυμασία προσευχή• είναι μία μεταρσίωσις του νοός• είναι μία μυστική θεωρία• είναι ένα μυστήριον, που δεν ερμηνεύεται και με λόγους δεν εξωτερικεύεται. Η υμνογραφία είναι η υπάτη φιλοσοφία. Δεν εκφράζεται με αυτά τα λόγια. Πρέπει κανείς να την δοκιμάσει για να την αισθανθεί»[1].

Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο λειτουργεί και η αγιογραφία. Ως προέκταση της προσευχής. Μιλώντας εν προκειμένω για την αγιογραφημένη εικόνα των Κατακομβών της Μήλου, αναφερόμαστε ουσιαστικά σε δύο εξίσου θαυμαστές, πολύ κοντά χρονικά και θεματικά ελάχιστα διαφοροποιημένες μεταξύ τους εικόνες, του ίδιου δημιουργού - αγιογράφου, κ.Βασιλείου Παπαγιάννη, στον οποίο οφείλει μεγάλο μέρος της ύπαρξής της και η παρούσα μελέτη. Η παλαιότερη εκ των δύο εικόνων, δημιουργήθηκε το 2001 και κοσμεί τον Ιερό Ναό της Κορφιάτισσας στην Πλάκα, ενώ η δεύτερη δημιουργήθηκε περίπου 11 χρόνια αργότερα και κοσμεί τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου στην Τρυπητή. Ένα από τα βασικά στοιχεία διαφοροποίησης των δύο εικόνων είναι και ο τίτλος που φέρουν στο άνω τμήμα τους. Η πρώτη εξ αυτών φέρει την επιγραφή «ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΟΙ ΚΑΛΩΣ ΑΘΛΗΣΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΕΦΑΝΩΘΕΝΤΕΣ ΕΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΑΙΣ ΜΗΛΟΥ», ενώ η δεύτερη, φέρει την επιγραφή που είχε αρχικώς εμπνευστεί ο αγιογράφος «ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΟΜΒΩΝ ΜΗΛΟΥ». Οφείλουμε εξαρχής να επισημάνουμε την πνευματική συμβολή προς την κατεύθυνση της δημιουργίας της εικόνας, δύο σεβαστών ιερωμένων των νησιού μας, του πατρός Χαράλαμπου Σαρακηνού από την Κορφιάτισσα της Πλάκας και του πατρός Γιαννούλη Μαρκαντώνη από τον Άγιο Νικόλαο Τρυπητής, αρχιερατικού επιτρόπου Μήλου. 

Εικόνα 2. Η δεύτερη αγιογραφία, του 2012

Εικόνα 3. προσχέδιο της δεύτερης εικόνας

Η θεματολογία των δύο εικόνων δεν διαφέρει παρά σε ελάχιστα σημεία, οπότε στην ανάλυσή μας θα τις αντιμετωπίσουμε εκτός κάποιων μεμονωμένων σημείων με ενιαίο τρόπο. Για να διευκολυνθούμε στην απόπειρά μας αλλά και για να γίνει πιο κατανοητή η διήγηση της εικόνας, έχουμε σχηματοποιήσει την προσέγγισή μας στα παρακάτω βασικά σημεία: 

Η τοπο-γεωγραφία του θέματος  

Ο χώρος και ο χρόνος. Η αγιογραφία όπως αναφέρει και ο όρος είναι μια μορφή γραφής που οφείλει να είναι Αγία, υπό την έννοια ότι η γλώσσα που χρησιμοποιεί δεν είναι άλλη από τη γλώσσα της Αγίας Γραφής. Γι αυτό το λόγο δεν είναι απλώς τέχνη που αυτο-προβάλλεται, αλλά μέσο και ταυτόχρονα προϊόν προσευχής. Σε αυτό το περιβάλλον, ο χώρος και ο χρόνος δεν υφίστανται απλώς ως ανθρωπίνως αντιληπτές διαστάσεις. Ο χρόνος θα λέγαμε ότι είναι άχρονος και ο τόπος αχώρητος. Αν προσέξει κανείς (θα το δούμε και στη συνέχεια) η μετάδοση του Θείου Λόγου, η αποδοχή του, η άρνηση της ειδωλολατρίας, το μαρτύριο, τα μυστήρια, όλα τελούνται όχι ταυτόχρονα, αλλά για να είμαστε ακριβείς, άχρονα. Η αγιογραφία ωστόσο δημιουργείται «διά χειρός» του δημιουργού της και για να γίνουν αντιληπτά όσα ιστορούνται, σε αυτούς στους οποίους απευθύνεται, δηλαδή στους πιστούς, στους προσκυνητές, υπάρχουν ορισμένες απτές αναφορές στον πραγματικό χώρο, όχι ως αντιγραφή του, αλλά ως συμβολισμοί. Έτσι, στην περίπτωση της εικόνας που εξετάζουμε, α) το κατώτερο τμήμα της εικόνας απεικονίζει την θάλασσα, το γαλάζιο υγρό στοιχείο, επί του οποίου βρίσκεται και ο τόπος της εξιστόρησης. Αμέσως λοιπόν μας δίνει την πληροφορία ο δημιουργός, ότι βρισκόμαστε σε παραθαλάσσιο ή στην περίπτωσή μας σε νησιωτικό τοπίο. β) Η παράκτια περιοχή, ακριβώς δίπλα στην θάλασσα, εμφανώς παραπέμπει στο Κλήμα με τα σύρματά του και τις βάρκες των ψαράδων μέσα σε αυτά. γ) Ο λόφος πάνω από το Κλήμα και το σπηλαιώδες ανάγλυφό του, απεικονίζει αυτό που περιγραφικά αποτυπώνει η ονομασία Τρυπητή, δηλαδή το διάτρητο, την ύπαρξη δηλαδή πλήθους ταφικών σπηλαίων. Η βλάστηση προσεγγίζει προσεκτικά την πραγματικότητα του τοπίου. Ο τόπος δεν είναι έρημος, δεν είναι όμως και δασώδης. δ) Λίγο ψηλότερα στον λόφο, πάνω από τα σύρματα, απεικονίζεται τμήμα του τείχους της αρχαίας πόλης, η είσοδος θα λέγαμε σε αυτήν, η Πύλη, ενώ λίγο πιο ψηλά, περιτειχισμένη από το σκουρόχρωμο λιθόκτιστο τείχος, απεικονίζεται συμβολικά η αρχαία πόλη, πολύ μικρότερη σε κλίμακα, σε σχέση με τα σημαντικά γεγονότα που εξιστορούνται στην βασική θεματική. Στην πρώτη χρονικά εικόνα (του 2001), εντός των σκουρόχρωμων τειχών απεικονίζονται τα λευκά σπίτια, ενώ στην δεύτερη, είναι όλα του ιδίου σκούρου χρώματος. Όλα τα στοιχεία έχουν τον συμβολισμό τους και ως οφείλουν, δεν είναι ακριβώς φωτογραφικά, εφόσον μιλάμε για αγιογραφία. Με ιδιαίτερα προσεκτικό και διακριτικό τρόπο κατορθώνει ο αγιογράφος και μας τοποθετεί στον λόφο των Κατακομβών. 

Εικόνα 4. Λεπτομέρεια – η παράκτια περιοχή. Ο Χριστιανισμός διαδίδεται στη Μήλο

Εικόνα 5. Λεπτομέρεια από το αρχικό σχέδιο. 

Εικόνα 6. Τα σύρματα και ο κόκκινος χιτώνας. 

Εικόνα 7. Η αρχαία πόλη στην δεύτερη εικόνα. 

Εικόνα 8. Η αρχαία πόλη όπως συμβολικά αποτυπώνεται στην πρώτη εικόνα

Εν αρχή ην ο Λόγος. Θα λέγαμε ότι ο Λόγος είναι η αρχή και το τέλος της εικόνας, μέσα από δύο προοπτικές: α) Ο Λόγος είναι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, τοποθετημένος σε περίοπτη θέση στο άνω τμήμα της εικόνας, μέσα στα νεφελώματα. Με την δεξιά του χείρα ευλογεί ενώ στην αριστερή φέρει τον στέφανο του μαρτυρίου. Γύρω του εξαπτέρυγα και άγγελοι που βαστούν τα σύμβολα του μαρτυρίου αλλά και της δόξης. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο δημιουργός της εικόνας, αυτή ήταν και η πρώτη σκέψη του: «ο Χριστός με όλη του τη δόξα να στέκεται πάνω από το νησί της Μήλου και να το ευλογεί». β) Εξίσου σημαντικός όμως είναι και ο Λόγος του Κυρίου, ο κατηχητικός λόγος των ιεραποστόλων των πρώτων αιώνων ύπαρξης του Χριστιανισμού και αυτό είναι κάτι που απεικονίζεται στο κάτω μέρος της εικόνας. Και αυτός ο λόγος είναι η αρχή όλων όσων εξιστορούνται. Οι ιεραπόστολοι στα αριστερά, ο ένας εξ αυτών με ιερατικά άμφια, μεταδίδουν τον Θείο Λόγο στους κατοίκους της Μήλου, που σχηματικά απεικονίζονται στις φιγούρες των τεσσάρων ανδρών, των δύο γυναικών και των δύο βρεφών τους. Ως απόδειξη αποδοχής, η μία εκ των γυναικών προσφέρει στον ιερέα-ιεραπόστολο το παιδί της για να το ευλογήσει. Ο ένας εκ των ανδρών βαστάει στο χέρι του πάπυρο, ως σύμβολο της μίας και μοναδικής αλήθειας που μεταδόθηκε από αυτή την συνάντηση. Και οι τέσσερις άνδρες έχουν τα χέρια τους στην ίδια περίπου στάση, σε ένδειξη αποδοχής του Λόγου. 

Εικόνα 9. Ο Χριστός με όλη του τη δόξα στέκεται πάνω από το νησί της Μήλου και το ευλογεί 

 

Εικόνα 10. Προσχέδιο 

Μαρτύριο. 

Η πρώτη αναφορά στην εικόνα ότι περιγράφει έναν μαρτυρικό τόπο, είναι ο κόκκινος χιτώνας ή χιτώνας που καλύπτει τα κτίσματα στην είσοδο της πόλης, στις παρυφές του λόφου. Αυτός ο χιτώνας όμως ίσως δηλώνει με έξοχο τρόπο και κάτι ακόμα: πως τα ιερά και σημαντικά ιστορούμενα γεγονότα συνέβησαν σε κάποιον εσωτερικό χώρο, προφανώς εντός των κατακομβών. Δεξιά του χιτώνα αλλά και ακριβώς από πάνω, αποτυπώνονται δύο σκηνές μαρτυρίου. Η σκηνές του ραβδισμού από Ρωμαίους στρατιώτες των δύο χριστιανών, του ενός σε οριζόντια θέση και του άλλου σε κάθετη, που αναγνωρίζονται από το ότι φέρουν φωτοστέφανο, είναι φορείς δηλαδή του «ακτίστου» φωτός, μας τοποθετεί και χρονικά στους πρώτους μετά Χριστό αιώνες, στην εποχή των διωγμών. Όπως γνωρίζουμε, στην βυζαντινή αγιογραφία, το πάθος δεν αποτυπώνεται στα πρόσωπα, κάτι που συμβαίνει και στην εικόνα που μελετάμε. Και οι δύο μάρτυρες διατηρούν την ηρεμία και την ταπείνωση, έχουν πρόσωπα γαλήνια. Όπως σημειώνει ο δημιουργός, οι σκηνές αυτές είναι υποθετικές, υπό την έννοια ότι δεν παραπέμπουν σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό δεδομένο, εφόσον κάτι τέτοιο δεν έχει διασωθεί στα κείμενα και τις μαρτυρίες. Μην ξεχνάμε όμως την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε αλλά και το γεγονός ότι ο ιερός αυτός τόπος των πρωτο-χριστιανών δεν ήταν φανερός, αλλά επιμελώς σκαλισμένος στα έγκατα της γης. Από μόνη της αυτή η επισήμανση δηλώνει ότι η λατρεία και τα μυστήρια, τελούνταν «εν κρυπτώ». Είχαν λόγο να το κάνουν αυτό οι πρώτοι Χριστιανοί, αν δεν ζούσαν υπό τον φόβο; 

Εικόνα 11. Μαρτύριο

Εικόνα 12. Μαρτύριο, τα τείχη και η Πύλη

 

Εικόνα 13. Μια ακόμη σκηνή μαρτυρίου (λιθοβολισμός) ως προσχέδιο, που δεν συμπεριελήφθη στην τελική μορφή.

Άγγελος Κυρίου. 

Αριστερά από την μία σκηνή μαρτυρίου, είναι τοποθετημένο το στιγμιότυπο κατά το οποίο ο φύλακας Άγγελος οδηγεί τους πιστούς στο ιερό τους καταφύγιο. Ο άγγελος έχει εμφανώς στραμμένο το βλέμμα προς τη σκηνή που διαδραματίζεται δίπλα, από την οποία απομακρύνει το πλήθος, ενώ τον πυρσό τον κρατάει ένα μικρό παιδί. Η παλάμη δύο εκ των εικονιζόμενων προσώπων βρίσκεται σε ανοιχτή στάση, εκφράζοντας την άρνηση της ειδωλολατρίας, όπως είθισται να αγιογραφείται στους αγίους Μάρτυρες της Εκκλησίας μας. Τους αρνητές λοιπόν οδηγεί ο άγιος Άγγελος σε ένα άλλο, φαινομενικά απόκοσμο καταφύγιο. 

Εικόνα 14. Ο Άγγελος Κυρίου

Ο Θάλαμος των πρεσβυτέρων. 

Στο απέναντι άκρο της εικόνας, υπάρχει μια πολυπληθής σκηνή που απεικονίζει την τέλεση νεκρώσιμης ακολουθίας ενός μάρτυρα, χαρακτηρισμός που προκύπτει από το ότι φέρει φωτοστέφανο. Η σκηνή διαδραματίζεται στην Β’ Κατακόμβη η οποία έχει ονομαστεί ως Θάλαμος των Πρεσβυτέρων. Το σημείο στο οποίο είναι τοποθετημένος ο νεκρός είναι η “Mensa Martyrum”, η Τράπεζα των Μαρτύρων (ή του Μάρτυρος)[2]. Πολυπληθής σκηνή, με ιερωμένους των πρώτων χριστιανικών αιώνων και πιστούς.

Εικόνα 15. Mensa Martyrum

Τα Μυστήρια και το Φως. 

Ένα επίπεδο πιο ψηλά και στο κέντρο, βλέπουμε τον Δεσπότη Χριστό να τελεί την Θεία Λειτουργία, επικουρούμενος από τους ιερωμένους των πρώιμων χριστιανικών χρόνων του νησιού. Ο δημιουργός της εικόνας περιγράφει χαρακτηριστικά: «αυτή την σκηνή την τοποθέτησα εκεί για να τονίσω την σπουδαιότητα των κατακομβών στην στήριξη, διάσωση και εξάπλωση του χριστιανισμού στο νησί». Πέρα από αυτό δεν νομίζω πως υπάρχει κάτι άλλο που μπορεί να συμπληρωθεί. Δεξιά και αριστερά από αυτήν την σκηνή και σε άμεση σχέση με αυτήν, παρατηρούμε αφενός μεν στα αριστερά τους πιστούς να συμμετέχουν στην Θεία Λειτουργία, σε μια επίσης πολυπληθή σκηνή, προπορευόμενου ενός μικρού παιδιού, που όπως και στην σκηνή με τον Άγιο Άγγελο προ του σπηλαίου, κρατάει το φως σε πυρσό (κερί στην δεύτερη χρονικά εικόνα). Γιατί επιλέχθηκε το μικρό παιδί; Ίσως για να δηλώσει το νέο, το καινούριο, το Καινό της Αλήθειας που σηματοδοτεί το φως. Και στις δύο περιπτώσεις, δεν αποτυπώνεται το φως μόνο ως το απτό μέσο καθοδήγησης των πιστών στο σκοτεινό και ασφαλές καταφύγιό τους. Ο αγιογράφος δηλώνει κατηγορηματικά: «Ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς». Στο σκοτεινό σπήλαιο αυτό που φωτίζει εν τέλει είναι το πρόσωπο του Χριστού. «Ἐγώ εἰμι τό φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοί οὐ μή περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τό φῶς τῆς ζωῆς» (Ίω. 8,12). Πόσο παράδοξο φαντάζει αυτό, να αναζητείται το Φως εντός του σκοτεινού σπηλαίου. Μήπως όμως και ο ίδιος ο Χριστός δεν είναι «ἐν σπηλαίῳ τεχθείς»; Και ιδού το παράδοξο: «Μυστήριον ξένον, ὁρῶ καί παράδοξον! Οὐρανόν τό σπήλαιον. θρόνον χερουβικόν τήν Παρθένον. τήν φάτνην χωρίον, ἐν ᾧ ἀνεκλίθη ὁ ἀχώρητος, Χριστός ὁ Θεός».

Στις τέσσερις συνολικά σκηνές στα δεξιά, βλέπουμε την συμμετοχή των πιστών στα Ιερά Μυστήρια και διαβάζουμε στη γλώσσα των σωμάτων τους, την άρνηση προς την ειδωλολατρία (μέσω της στάσης της παλάμης), την αποδοχή του Σωτήρα μέσω της συμμετοχής με κατανυκτικό τρόπο στα Ιερά Μυστήρια, την προσφορά (η γυναίκα που κρατά στο χέρι της το πρόσφορο που προφανώς έχει παρασκευάσει και το προσκομίζει με ευλάβεια) και την αποτύπωση της διάδοσης του Θείου Λόγου (οι δύο κλειστοί πάπυροι στα χέρια του άνδρα). 

Εικόνα 16. Ο Δεσπότης Χριστός τελεί την Θεία Λειτουργία

 

Εικόνα 17. Η Συμμετοχή των πιστών, εντός των Κατακομβών. 

Εικόνα 18. Η Συμμετοχή των πιστών, εντός των Κατακομβών.

Εικόνα 19. Η Συμμετοχή των πιστών στα άχραντα Μυστήρια.

Εικόνα 20. Η Συμμετοχή των πιστών. Η γυναίκα φέρει το πρόσφορο και ο άνδρας κρατά τον πάπυρο ως απόδειξη της μεταφοράς του Θείου Λόγου.

Εικόνα 21. Η Συμμετοχή των πιστών. Η παλάμη σε στάση που καταδεικνύει την άρνηση προς την ειδωλολατρία.

Η αγιογραφία που επιχειρήσαμε να αποκωδικοποιήσουμε, επιτελεί ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Τονίζει και δηλώνει με τρόπο κατηγορηματικό, ότι το μνημείο των Ιερών Κατακομβών της Μήλου δεν είναι τουριστικό αξιοθέατο, ούτε ένας ακόμη αρχαιολογικός χώρος. Είναι ένας ιστορικός τόπος λατρείας και τέλεσης των Ιερών Μυστηρίων της Εκκλησίας μας. Η προσέγγιση του χώρου και η προσκύνηση σε αυτόν, οφείλει κατά την άποψή μας να ακολουθεί μεν τους κανόνες που επιβάλουν οι ιδιαίτερες γεωμορφολογικές συνθήκες που επικρατούν εντός των στοών, αλλά να γίνεται κάτω από την απαιτούμενη ευλάβεια, κάτι που φυσικά δεν επιβάλλεται, αλλά διδάσκεται.

 

Εικόνα 22. Απολυτίκιο, Κοντάκιο, Μεγαλυνάριο 

[1] Πηγή: el.wikipedia.org 

[2] Βλ. περισσότερα στο βιβλίο του κ. Γρ. Μπελιβανάκη «Οι Κατακόμβες της Μήλου», Αθήνα, 2004, σελ.33 κ.ε. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι σύμφωνα με τον δημιουργό κ.Παπαγιάννη, κατά τη διάρκεια της έρευνάς του σχετικά με την τελική μορφή που θα έπρεπε να έχει η εικόνα, εκτός από τις επί τόπου επισκέψεις στην περιοχή, σημαντική ήταν και η συνεισφορά της βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας του κ. Μπελιβανάκη.