ΤΟ ΑΚΡΙΒΕΣ ΣΧΗΜΑ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ. ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ. ΠΛΑΣΙΜΟ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ

ΤΟ ΑΚΡΙΒΕΣ ΣΧΗΜΑ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ. 

ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ. 

ΠΛΑΣΙΜΟ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ

Το σχήμα του βολβού του οφθαλμού είναι ωοειδές (αμυγδαλωτό). Το πλάτος του είναι διπλάσιο του ύψους του. Η ίριδα σχεδόν εγγίζει στη γραμμή των κάτω βλεφάρων. Η επάνω γραμμή των βλεφάρων είναι πιο καμπυλωτή από την κάτω και ευθυγραμμίζεται λίγο στο μέσον. Η ίδια γραμμή καταλήγει μυτερή στις άκρες και φαρδαίνει στη μέση. Η κάτω γραμμή αρχίζει φαρδιά και λεπταίνει προς το μέρος της μύτης. Η ίριδα έχει σχήμα λίγο ωοειδές. Η γραμμή που βρίσκεται μεταξύ του βολβού και του φρυδιού είναι παράλληλη με το επάνω βλέφαρο, πλην στο μέσον μεγαλώνει λίγο η απόσταση των παράλληλων γραμμών. 

Όσο η ίριδα αποκολλάται από τα επάνω βλέφαρα και κατεβαίνει προς τα κάτω βλέφαρα, τόσο η έκφραση παίρνει ένταση και αγριεύει. Το ίδιο συμβαίνει και όταν φωτιστεί ο βολβός ψηλά, κοντά στα άνω βλέφαρα. Για να δώσουμε γαλήνια έκφραση, φροντίζουμε η ίριδα να καλύπτεται λίγο από το άνω βλέφαρο, ώστε η κόρη - που βρίσκεται στο κέντρο της ίριδας - να εφάπτεται με τα βλέφαρα. Επίσης φωτίζουμε το βολβό στο κέντρο, δίπλα στην ίριδα και από το ένα μόνο μέρος. Ο τονισμός της γραμμής μεταξύ του βολβού και του φρυδιού επιτείνει τη γαλήνη και η παράλειψη της αγριεύει την έκφραση. Τα φρύδια παίζουν σημαντικό ρόλο στην έκφραση του προσώπου. Το γαλήνιο φρύδι αρχίζει από τις ρίζες της μύτης, διαγράφεται απάνω από το μάτι στα υπερόφρυα τόξα και κατεβαίνει μέχρι το ύψος των άνω βλεφάρων. Όσο το φρύδι υψώνεται στο μέσον του, τόσο παίρνει ένταση η έκφραση και μάλιστα όταν δεν κατεβαίνει από την πλευρά των αυτιών. Η μικρή όρθια γραμμή ανάμεσα στα φρύδια προσδίνει αυστηρότητα στην έκφραση και έχει τόση δύναμη, ώστε να εξουδετερώνει όλα τα στοιχεία της γαλήνης που αναφέραμε για το πρόσωπο. Γενικά, κάθε όρθια γραμμή στο μέτωπο, φωτεινή ή σκοτεινή, προσδίνει αυστηρότητα στην έκφραση. Επίσης, στα υπερόφρυα τόξα μεγάλη επιδεξιότητα χρειάζεται και μαστοριά για να βάλουμε τις ψιμυθιές. 

 

ΑΣΚΗΣΗ 5 

Αρμονικές αναλογίες των τμημάτων του οφθαλμού και παρατηρήσεις Το πλάτος του ματιού ΔΖ είναι διπλάσιο του ύψους ΕΘ. Η γραμμή των άνω βλεφάρων ΔΝΕΞΖ είναι παχιά στη μέση Ε και λεπταίνει όσο πηγαίνει προς τα άκρα Δ και Ζ. Η γραμμή των κάτω βλεφάρων ΗΘΟΙ είναι παχιά στο σημείο Ι και βαθμηδόν λεπταίνει όσο πηγαίνει προς το άκρον Η. Η γραμμή ΚΜΛ φαρδαίνει στο σημείο Μ. Η απόσταση BE είναι μεγαλύτερη των αποστάσεων ΑΔ και ΓΖ. Η διάμετρος της ίριδας ΚΑ είναι μεγαλύτερη των ΚΔ και ΛΙ. Η κόρη και η γραμμή των άνω βλεφάρων εφάπτονται. 

γιατί οι ψιμυθιές εκεί μοιάζουν σαν ρυτίδες, όταν είναι πολλές και παράλληλες προς τα φρύδια και αλλοιώνουν την έκφραση. Οι παλαιοί τεχνίτες, για να αποφύγουν αυτή την αλλοίωση, έβαζαν μια μόνο ψιμυθιά φαρδιά καλοφωτισμένη κοντά στο φρύδι και από πάνω τις άλλες ψιμυθιές σχεδόν όρθιες. Πρόσεξε πολύ αυτό το σημείο και ερεύνησε τις παλιές εικόνες, για να δεις ποια λύση έδιναν οι καλοί εκείνοι τεχνίτες στο ειδικό αυτό σημείο.

Σχηματοποίηση του οφθαλμού. Γεωμετρική αναγωγή του φυσικού σχήματος του οφθαλμού. 

ΑΣΚΗΣΗ 6 

Εκφραστικές αλλοιώσεις

Γαλήνια έκφραση 

Τα φρύδια σε φορά οριζόντια. Η ίριδα διακρίνεται σχεδόν στα δυο τρίτα της επιφανείας της. Η κόρη εφάπτεται των άνω βλεφάρων.

Έκφραση έκπληξης 

Τα φρύδια ανασηκωμένα, η ίριδα στο κέντρο του βοβλού και ο οφθαλμός έχει μεγαλύτερο ύφος. Η κόρη στο κέντρο του οφθαλμού.

Έκφραση τρόμου

Τά φρύδια σχηματίζουν γωνία. Η ίριδα εισχωρεί στα κάτω βλέφαρα. Η κόρη εφάπτεται με το κάτω βλέφαρο. Όρθιες ρυτίδες μεταξύ των φρυδιών.

ΑΣΚΗΣΗ 7

Σχήμα και αναλογίες του στόματος ΔΕ=ΖΓ=ΓΗ

Αρχή κατασκευής του στόματος 

Το κάτω χείλος είναι λίγο πιο φαρδύ από το επάνω και η διαχωριστική γραμμή τους σχεδόν ευθυγραμμίζεται. Το κάτω χείλος, στο μέσον, επίσης ευθυγραμμίζεται λίγο. 

Απαιτείται προσοχή όταν ζωγραφίζουμε τα φωτίσματα στο πρόσωπο. Σε άλλα σημεία ο φωτισμός ενώνεται απαλά με τη σκιά και σε άλλα ο διαχωρισμός είναι απότομος. Πρόσεξε ιδιαίτερα πώς φωτίζεται και ποιο είναι το σχήμα της σκιάς κάτω από τους βολβούς των ματιών - στους δακρυδόχους ασκούς - γιατί έχουν δύναμη εκφραστική. Στούς νέους εισέρχεται στη σκιά των δακρυδόχων ασκών ένα φώτισμα από τη μια πλευρά και μισοφωτίζει τη σκιά. Επίσης στους νέους, η σκιά εκτείνεται παράλληλα με τη γραμμή των κάτω βλεφάρων, ενώ στους γέρους γίνονται μακρύτερες και σκοτεινότερες και σακουλιάζουν προς τα μήλα του προσώπου. 

Το γυναικείο νεανικό πρόσωπο γίνεται ωραίο και με πνευματική έκφραση, όταν τα μάτια γίνονται καλογραμμένα και μεγάλα με τονισμένες σκούρες τις πάνω βλεφαρίδες και τις κάτω μόνο προς το μέρος των αυτιών (από τη μια άκρη μέχρι τη μέση). Το μέτωπο έχει ένα ενιαίο φώτισμα και δεν ξεχωρίζουν τα φωτίσματα σαν νησάκια πάνω από τα φρύδια. 

Για τους νέους άντρες ισχύουν τα ίδια, μόνο που το πηγούνι τους (όταν δεν έχουν γένια) ευθυγραμμίζεται περισσότερο στο κάτω μέρος και τα φωτίσματα στο μέτωπο ξεχωρίζουν, πλην όμως σε ελαφρείς τόνους, χωρίς οι σκιές που χωρίζουν τα φωτίσματα να είναι σκοτεινές στο χρώμα του προπλασμού. Αυτό το πετυχαίνουμε περνώντας πάνω σ' αυτές τις σκιές ένα νερουλό πρώτο φώτισμα προσώπου. Έτσι οι σκιές γίνονται φωτεινότερες και το μέτωπο εκφράζει δύναμη και νεα-νικότητα. 

Πώς φωτίζεται η σάρκα 

Υπενθυμίζουμε πάλι εδώ την ιδιότητα που έχει το νερουλό χρώμα και ας φροντίσει ο καθένας να ασκηθεί πάνω σ' αυτό και να το κατανοήσει καλά, αν θέλει να πετύχει ωραία φωτίσματα και ανάλαφρες ενώσεις φωτός και σκιάς.

Όταν έχουμε σκοτεινή επιφάνεια και πάνω της ζωγραφίζουμε με πιο φωτεινά χρώματα έχουμε το εξής αποτέλεσμα: Όσο πιο νερουλό είναι το φωτεινό χρώμα που ζωγραφίζουμε, τόσο πιο άτονες είναι οι πινελιές μας και το χρώμα με το οποίο καλύπτουμε τη σκοτεινή επιφάνεια δε δίνει λαμπερό φως, αλλά μουντό, άτονο. Αυτό οφείλεται στη διαφάνεια του νερουλού χρώματος. Επηρεάζεται από την κάτω σκοτεινή επιφάνεια και το φωτεινό χρώμα που βάζουμε χάνει από τη λάμψη του. Γίνεται οπτική μίξη του φωτεινού χρώματος και της κάτω σκούρας επιφάνειας.

Αρμονικές αναλογίες του αυτιού 

Χαράζομε τον άξονα ΑΒ παράλληλο προς τη φορά των ζυγωματικών. Η φορά του σχήματος του αυτιού σημειώνεται με βέλος. Το μήκος του ηυτιού AM είναι διπλάσιο του πλάτους ΘΚ. Το εξωτερικό γραμμικό τμήμα ΓΛΕΚΖΗ και το εσωτερικό ΟΠΡΣΞ είναι παράλληλα. Το τμήμα του αυτιού ΝΞΗΜΝ ονομάζετα «λοβός».

Ο κεντρικός άξονας του μήκους των αφτιών είναι παράλληλος με τη φορά των ζυγωματικών της κεφαλής.

Τα αυτιά βρίσκονται στη θέση των δυο παραλλήλων της μύτης ΑΒ και ΓΔ. Τα σχεδιάζουμε λίγο πιο μικρά, αφήνοτας από πάνω και κάτω λίγη απόσταση. Ο λαιμός αρχίζει από το ύφος της γραμμής του στόματος ΕΖ.

Ο βολβός της μύτης και τα πτερύγια καταλαμβάνουν το εν τρίτον του μήκους της μύτης. 

Όσο πιο νερουλό είναι ένα χρώμα, τόσο πιο διαφανές είναι. Επομένως, όταν το αποκάτω υπόστρωμα είναι σκοτεινότερο, το διαφανές χρώμα χάνει από τη λάμψη του. Όσο πιο πηχτό είναι το από πάνω χρώμα, τόσο πιο φωτεινό δείχνει, γιατί χάνει τη διαφάνεια του και δεν επηρεάζεται από το υπόστρωμα που είναι σκοτεινό. 

Όταν λοιπόν θέλουμε σε μια σκοτεινή επιφάνεια να τοποθετήσουμε κάποιο φώτισμα που να ενώνεται απαλά με τη σκιά, κάνουμε το εξής: το μέρος που θέλουμε να φωτίσουμε το καλύπτουμε με πηχτό φωτεινό χρώμα, όχι μέχρι τις άκρες του, αλλά μόνο στο κέντρο, αφήνοντας γύρω γύρω αρκετή επιφάνεια αχρωμάτιστη. Σ' αυτή την επιφάνεια θα γίνει η απαλή ένωση του φωτός και της σκιάς. Παίρνουμε λίγο από το πηχτό φωτεινό χρώμα και του προσθέτουμε λίγες σταγόνες αυγόξιδο. Έτσι γίνεται πιο νερουλό. Μ' αυτό τό χρώμα μεγαλώνουμε το φωτεινό μέρος που καλύψαμε, επεκτείνοντας το προς τα έξω. Αν υποθέσουμε πως το φώτισμα είναι κυκλικό, τότε προσθέτουμε γύρω γύρω νερουλό χρώμα και μεγαλώνουμε έτσι την κυκλική φωτεινή επιφάνεια. Παρατηρούμε πως το νερουλό χρώμα είναι πιο άτονο από το πηχτό. Αν τώρα γύρω από το νερουλό χρώμα προσθέσουμε ακόμα πιο νερουλό φώτισμα (με περισσότερο αυγό), τότε η νέα επιφάνεια είναι πιο άτονη από τις προηγούμενες δύο. Προσθέτοντας, λοιπόν, αυγόξιδο στο φωτεινό μας χρώμα πετυχαίνουμε διάφορους τόνους φωτίσματος. Τους διαφορετικούς αυτούς τόνους τους βάζουμε στη σειρά, τον έναν κολλητά μέ τον άλλον, και φτιάχνουμε μια κλίμακα από το πολύ φως (το πηχτό χρώμα) μέχρι το ελάχιστα φωτεινό (το πιο νερουλό χρώμα).

Έτσι, όπως περιγράψαμε την ένωση του φωτός με τη σκιά, οι διάφοροι τόνοι του φωτίσματος ξεχωρίζουν απότομα μεταξύ τους. Έχουν ευδιάκριτη διαχωριστική γραμμή, που δεν πρέπει να υπάρχει. Τη διαχωριστική αυτή γραμμή την εξαφανίζουμε προσθέτοντας επάνω της λίγες πινελιές από χρώμα νερουλό. Αν ακόμα δεν εξαφανίστηκε, αλλά διακρίνεται, περιμένομε να στεγνώσει αυτό το μέρος και περνάμε πάλι νερουλό χρώμα στο ίδιο μέρος. Αυτό το επαναλαμβάνουμε ώσπου να καλυφθούν τα σύνορα των διαβαθμίσεων των τόνων του φωτίσματος, για να έχουμε στο τέλος ένα φώτισμα ενιαίο, που ενώνεται και σβήνει απαλά πάνω στη σκοτεινή επιφάνεια. 

Πολλή προσοχή χρειάζεται στη χρησιμοποίηση του πινέλου και στην εναπόθεση νέου χρώματος πάνω σε άλλο. Για να καλύψεις ένα χρώμα με ένα άλλο, πρέπει το αποκάτω χρώμα να έχει στεγνώσει καλά. Πρόσεξε όταν βάφεις με το πινέλο κάποιο σημείο· να μην τραβάς πινελιές συνέχεια στο ίδιο σημείο, γιατί θα γίνει ζημιά· ποτίζονται με αυγόξιδο τα αποκάτω χρώματα, μαλακώνουν και παρασέρνονται από τις τρίχες του πινέλου. Και ενώ προσπαθείς να καλύψεις μια επιφάνεια με νέο χρώμα, όχι μόνο δεν το καταφέρνεις, αλλά παρασέρνεις και τα αποκάτω χρώματα και καταστρέφεις το έργο. Λοιπόν, όταν τραβάς πινελιές απόφευγε να ζωγραφίζεις συνέχεια το ίδιο σημείο. Τράβηξε μια πινελιά και άφησε τη να στεγνώσει. Για να μη χάνεις χρόνο ζωγράφισε άλλο μέρος που χρειάζεται το ίδιο χρώμα, και, όταν στεγνώσει η πρώτη πινελιά, την ξαναπερνάς. 

Όταν μια πινελιά με φωτεινό νερουλό χρώμα ξαναπεραστεί με το ίδιο χρώμα, γίνεται πιο φωτεινή. Και αν περαστεί και τρίτη φορά, γίνεται ακόμα πιο φωτεινή. Αυτή την ιδιότητα την εκμεταλλευόμαστε στην ένωση των φωτισμάτων με τις σκιές. 

Όλα όσα είπαμε πιο πάνω ισχύουν με την προϋπόθεση ότι ζωγραφίζουμε σε σκοτεινή επιφάνεια με φωτεινότερο χρώμα. Αν θέλουμε σε φωτεινή επιφάνεια να ζωγραφίσουμε με σκοτεινότερο χρώμα, οι νόμοι λειτουργούν αντίθετα. Δηλαδή τα νερουλά φωτίσματα είναι πιο φωτεινά και τα πηχτότερα είναι σκοτεινότερα. 

Γυμνάσου στην ένωση φωτός και σκιάς επάνω σε χαρτιά περασμένα με προπλασμό προσώπου. Συγκεκριμένα κάνουμε το εξής: Φτιάχνουμε χρώμα προπλασμού με ένα μέρος όμπρα ωμή, ένα τρίτο ώχρα, ένα πέμπτο σιένα ψημένη και ένα πέμπτο λευκό. Αυτός είναι ο προπλασμός της σάρκας (σκιά της σάρκας) του Πανσέληνου και γενικά του 14ου αιώνα. Είναι μια απόχρωση γκριζοπράσινη, λίγο σκοτεινή. Μ' αυτό το χρώμα βάφουμε μερικά χαρτόνια για την άσκηση. Ύστερα φτιάχνουμε άλλο χρώμα το φώτισμα με λευκό, ένα τρίτο ώχρα και ένα πέμπτο κιννάβαρη. Αυτό είναι το πρώτο φώτισμα της σάρκας του 14ου αιώνα και είναι αρκετά φωτεινό σε σύγκριση με τον προπλασμό (σκιά). Με πηχτό φώτισμα κάνουμε ένα μεγάλο κύκλο στο βαμμένο με προπλασμό χαρτόνι. Με πιο νερουλό φώτισμα μεγαλώνουμε τον κύκλο του φωτίσματος. Όταν στεγνώσει, τραβάμε πινελιές παράλληλες μεταξύ τους και παράλληλες προς την περιφέρεια του κύκλου μεγαλώνοντας τον κύκλο της φωτεινής επιφάνειας προς τα έξω. Οι παράλληλες αυτές πινελιές δεν ενώνονται μεταξύ τους, και όσο απομακρύνονται από τον κύκλο, τόσο πιο λεπτές ζωγραφίζονται και μεγαλώνει και η απόσταση μεταξύ τους. Σκοπός της άσκησης είναι η απαλή, σβηστή ένωση φωτός και σκιάς. Παρατηρούμε τώρα το αποτέλεσμα που ζωγραφίσαμε, και, όπου το χρώμα είναι άτονο, σε μέρος που θα 'πρεπε να είναι φωτεινό, προσθέτουμε πινελιές καλύπτοντας το μέχρι να εναρμονιστεί με το σκοπό μας. Τέτοια «μπαλώματα» και διορθώσεις είναι απαραίτητες να γίνουν, γιατί με την πρώτη φορά δε γίνεται σωστή ένωση. Παρατηρούμε στο κέντρο του φωτεινού κύκλου και θα δούμε πως ο προπλασμός φεγγίζει και ο φωτεινός κύκλος παρουσιάζει μπαλώματα σκοτεινότερα. Περνάμε πινελιές σ' όλο το κέντρο του κύκλου μέχρι να καλυφθεί καλά και να μη φεγγίζει ο προπλασμός. Προσέχουμε τα σύνορα του πηχτού φωτίσματος και του νερουλού και εκεί τοποθετούμε πινελιές μέχρι να εξαφανιστεί αυτή η οριακή γραμμή και να γίνει η διαβάθμιση του φωτίσματος ομαλή, μεταβατική από το φως στη σκιά. Όλες οι πινελιές που τραβάμε έχουν την κατεύθυνση, τη φορά της περιφέρειας και ποτέ της ακτίνας. 

Πάλευε πάνω σ' αυτήν την άσκηση ώσπου να πετύχεις σβηστή ένωση φωτίσματος και προπλασμού. Γράφτηκαν πολύ αναλυτικά όλες οι λεπτομέρειες εδώ, γιατί είναι η δεύτερη σημαντική άσκηση της αγιογραφίας. Η πρώτη είναι ο σωστός σχεδιασμός των μελών. 

Όταν βοηθηθείς από την πιο πάνω άσκηση και κατορθώνεις να ενώνεις μαλακά το φως με τη σκιά, τότε είσαι έτοιμος να βάλεις τα φωτίσματα στο πρόσωπο, γιατί το μόνο πρόβλημα σ' αυτή την περίπτωση είναι η απαλή ένωση φωτίσματος και προπλασμού. Επαναλαμβάνουμε και εδώ πως όλες οι πινελιές στα φωτίσματα έχουν τη φορά της εξωτερικής γραμμής του φωτίσματος (της οριακής γραμμής)· δεν πρέπει να γίνεται ποτέ ακτινωτά' ποτέ από το κέντρο της φωτισμένης επιφάνειας προς τα έξω (εκτός ειδικών εξαιρέσεων). 

Άλλοι πετυχαίνουν την ένωση των φωτισμάτων με τον προπλασμό, βάζοντας στο μέρος της ένωσης παράλληλες γραμμές νερουλού φωτίσματος (μέθοδος κρητικής τεχνοτροπίας)· άλλοι δεν χρησιμοποιούν τη γραμμική αυτή ερμηνεία, αλλά χρησιμοποιούν πολύ νερουλά χρώματα και με φαρδύ πινέλο περνούν και ξαναπερνούν τα φωτισμένα μέρη επιδέξια και πετυχαίνουν άριστη ένωση φωτός και σκιάς (μέθοδος 14ου αιώνα, μακεδόνικη τεχνοτροπία). 

Πειραματίσου σ' όλα αυτά και μη σου φανεί βουνό κάποιο εμπόδιο και απογοητευτείς. Αν επιμείνεις, έχεις να φτάσεις σε αποτελέσματα τέτοια, που θα δυσκολεύεσαι να πιστέψεις ότι είναι έργο των χεριών σου. Γιατί η αγιογραφία είναι απλή και ευκολομάθητη. 

Στα γένια οι γραμμές χαράσσονται με διεύθυνση ακτίνας που έχει κέντρο το μέσον της μύτης περίπου. Στο επάνω άκρο οι τρίχες καταλήγουν λεπτές και σβήνουν βαθμηδόν απαλά με τον προπλασμό των γενιών. Εκτέλεσε πρώτα την άσκηση με μολύβι και ύστερα με λεπτό πινέλο και χρώμα όμπρα ψημένη. Σχεδιάζοντας τις τρίχες στα μουστάκια φρόντισε να μη βγαίνουν έξω από τον προπλασμό και, όπως είπαμε, κοντά στο στόμα οι τρίχες είναι μεγαλύτερες και φαρδύτερες. Φρόντισε, οι τρίχες να καταλήγουν στα άκρα τους λεπτότατες, γιατί αυτό δίνει ομορφιά και αναδεικνύεται ο όγκος του μουστακιού.

 

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ιωάννου - Χαριλάου Βράνου