῾Ο Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ οἱ ῾ Εορτὲς τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου

 ῾Ο Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ οἱ ῾ Εορτὲς τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου

π. ᾿Ιωάννου ῾Ράφαν

Πολλές ἀπὸ τὶς κυριώτερες ῾Εορτὲς τοῦ Σεπτεμβρίου (1η ἡ ᾿Αρχὴ τοῦ᾿Εκκλησιαστικοῦ ῎Ετους, 13η ᾿Εγκαίνια τοῦ Ναοῦ τῆς ᾿Αναστάσεως, 14η ῞Υψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, 23η Σύλληψις τοῦ Προδρόμου) συνδέονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα μὲ τὸ πρόσωπο τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, τοῦ ἀρχιτέκτονος τῆς εἰρήνης τῆς ᾿Εκκλησίας.

Στὸ σημείωμα ποὺ ἀκολουθεῖ θὰ προσπαθήσουμε νὰ προσεγγίσουμε τὴν συμβολὴ τοῦ Αγίου στὴν διαμόρφωση τοῦ ῾Εορτολογίου τοῦ μηνός.

1η καὶ 23η Σεπτεμβρίου

Με τὸ γνωστὸ Διάταγμα τῶν Μεδιολάνων τὸ ἔτος 313, ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἐξασφάλισε γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία τὴν εἰρήνη καὶ τὴν ἐλευθερία Της. Τὴν ἴδια χρονιὰ ὅμως, ὁ Αὐτοκράτορας αὐτός, σκεπτόμενος ὄχι μόνον ὡς Χριστιανός, ἀλλὰ καὶ ὡς ῾Ρωμαῖος, ἐκδίδει ἄλλο ἕνα Διάταγμα ποὺ ὁρίζει τὴν 23η Σεπτεμβρίου ὡς ἀρχὴ τῆς ᾿Ινδίκτου, δηλαδὴ τοῦ φορολογικοῦ ἔτους στὴ ῾Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία.

῾Η 23η Σεπτεμβρίου ἦταν γιὰ τοὺς ῾Ρωμαίους ἡ ἑορτὴ τῶν γενεθλίων τοῦ Καίσαρος Αὐγούστου, βασιλέως κατὰ τὴν Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ καὶ δημιουργοῦ τῆς μεγάλης Pax Romana. Σὲ ἀρκετὲς ἐπαρχίες τῆς ᾿Ανατολῆς ἡ ἡμέρα ἐκείνη εἶχε ἐπικρατήσει ὡς ἑορτὴ τοῦ Νέου ῎Ετους.

῾Η ᾿Εκκλησία μὲ τὴ σειρά Της ὥρισε τὴν ἴδια ἀκριβῶς ἡμέρα ὡς τὴν ᾿Αρχὴ τοῦ ᾿Εκκλησιαστικοῦ ῎Ετους. Μόνο ποὺ γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία ἡ σημασία τῆς ἡμέρας δὲν εἶναι ὁ Natalis Augusti (τὰ γενέθλια τοῦ Καίσαρος), ἀλλὰ ἡ ἀρχὴ τοῦ Μυστηρίου τῆς Σωτηρίας. Γι᾿ αὐτὸ ὡς πρῶτο εὐαγγελικὸ ᾿Ανάγνωσμα τοῦ ἔτους καθιερώθηκε ἡ διήγησις τῆς Συλλήψεως τοῦ Προδρόμου ἀπὸ τὸ πρῶτο κεφάλαιο τοῦ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίου. ῾Η Σύλληψις τοῦ Προδρόμου εἶναι χρονολογικὰ τὸ πρῶτο Μυστήριο τοῦ Εὐαγγελίου.

῞Ομως ἡ κατάργησις τῆς λατρείας τοῦ Αὐγούστου καὶ τῶν ἄλλων εἰδωλολατρικῶν ἑορτῶν ἀπὸ τὸν Αὐτοκράτορα Θεοδόσιο τὸν Μεγάλο τὸ ἔτος 393, στέρησε τὴν 23η Σεπτεμβρίου τῆς πολιτικῆς της σημασίας. Παράλληλα, μειώθηκε καὶ ἡ ἐκκλησιαστική της σημασία, ὡς «ἡ ἀρχὴ τῆς ἱστορίας τῆς σωτηρίας», μὲ τὸ θέσπισμα τῆς χρονολογικὰ προγενέστερης ῾Εορτῆς τῆς Γεννήσεως τῆς Θεοτόκου τὴν 8η Σεπτεμβρίου.

᾿Απὸ δὲ τὸ ἔτος 462 ἡ ἀρχὴ τῆς ᾿Ινδίκτου μεταφέρθηκε στὴν 1η Σεπτεμβρίου, ὅπου τὴν βρίσκουμε καὶ σήμερα. ῾Η ῾Εορτὴ τῆς Συλλήψεως τοῦ Προδρόμου, βέβαια, παρέμεινε στὶς 23 Σεπτεμβρίου καὶ μέχρι σήμερα ἡ ᾿Εκκλησία ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἡμέρα αὐτὴ τὴν ἀνάγνωση τοῦ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίου.

13η καὶ 14η Σεπτεμβρίου

Κατά τὰς ἱερὰς «εἰδοὺς»** τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 509 π.Χ. ἡ ῾Ρώμη ἑώρτασε τὰ ἐγκαίνια τοῦ μεγάλου ναοῦ τοῦ Juppiter Optimus Maximus (τοῦ κρατίστου καὶ μεγίστου Διὸς) στὸ Καπιτώλιο. ῾Η ἑορτὴ αὐτὴ μᾶς δίδει τὴν πρώτη σίγουρη ἡμερομηνία γιὰ τὴν ἱστορία τῆς πόλεως: 13η Σεπτεμβρίου 509 π.Χ. ᾿Απὸ τότε, τὶς «εἰδοὺς» τοῦ κάθε μηνὸς ἕνα τέλειο λευκὸ πρόβατο ὡδηγεῖτο ἐν πομπῇ πάνω στὸ Καπιτώλιο γιὰ νὰ θυσιαστεῖ πρὸς τιμὴν τοῦ ὑψίστου θεοῦ τοῦ ῾Ρωμαϊκοῦ πανθέου καὶ εἰς μνήμην τῆς ἱδρύσεως τοῦ ναοῦ του. ᾿Εξάλλου, κάθε θρίαμβος αὐτοκράτορος ἦταν συγχρόνως ἑορτὴ πρὸς τιμὴν τοῦ Καπιτωλίου Διός.

῞Ομως, καὶ στὴν ἑβραϊκὴ παράδοση ἡ 13η Σεπτεμβρίου ἀναφέρεται ὡς ἡμέρα ἐξεχούσης σημασίας. Μέσα στὸν ῾Εβραϊκὸ μῆνα τοῦ ᾿Εθανὶμ καὶ ὀλίγες ἡμέρες πρὶν ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τῶν Σκηνοπηγίων τοῦ ἔτους 960 πρὸ Χριστοῦ, «ὁ Βασιλεὺς Σαλωμὼν καὶ πάντες οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ ἐνεκαίνισεν τὸν οἶκον Κυρίου» στὰ ῾Ιεροσόλυμα, τὸν περικάλλιστο καὶ περιλάλητο Ναὸ τοῦ Σολομῶντος (Γʹ Βασ. ηʹ 63). ᾿Απ᾿ ὅ,τι δὲ μᾶς πληροφορεῖ ἡ Μοναχὴ Αἰθερία, προσκυνήτρια εἰς τοὺς ῾Αγίους Τόπους τὸν τέταρτο αἰῶνα, ἡ ἀντίστοιχη ἡμερομηνία στὸ ῾Ρωμαϊκὸ ἡμερολόγιο γιὰ τὴν ἵδρυση τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντος εἶναι ἡ 13η Σεπτεμβρίου! ῾Η ἁγία Πόλις ῾Ιερουσαλὴμ ἐρημώθηκε τὸ 135 μ.Χ. καὶ μετατράπηκε σὲ ἕνα ῾Ρωμαϊκὸ στρατόπεδο μὲ τὸ καινούργιο ὄνομα Aelia Capitolina. Πάνω στὰ ἐρείπια τῆς παλαιᾶς Πόλεως- πιθανὸν πάνω στὰ ἐρείπια τοῦ Ναοῦ τοῦ ῾Ηρώδου ποὺ γνώρισε ὁ Χριστὸς- κτίζεται ναὸς τοῦ Καπιτωλίου Διὸς καὶ δεσπόζει φοβερὸς γιὰ 200 περίπου χρόνια...

Αὐτὴ ἦταν ἡ κατάσταση τῆς ἁγίας Πόλεως, ὅταν ἔλαβε τὴν ἐξουσία ὁ Κωνσταντῖνος. ᾿Αμέσως ὁ Αὐτοκράτορας ἀρχίζει νὰ θεμελιώνει περικαλλεῖς Ναοὺς γύρω ἀπὸ τὶς «μυστικὲς σπηλιὲς» ποὺ καθηγίασε ὁ Χριστὸς στὴν Βηθλεέμ, στὸ ῎Ορος τῶν᾿Ελαιῶν καί, πάνω ἀπ᾿ ὅλα, στὸν Γολγοθᾶ, στὸν τόπο τοῦ Πάθους καὶ τῆς ᾿Αναστάσεως, ζητώντας νὰ ἐκπληρώσει τὸ ὅραμά του, ποὺ ἦταν ἡ ἀνοικοδόμησις τῆς ῾Ιερουσαλὴμ ὡς θρησκευτικῆς πρωτεύουσας τῆς Αὐτοκρατορίας. ῾Ο καινούργιος βασιλικὸς Ναὸς στὸν Γολγοθᾶ περατώνεται τὸ ἔτος 335 καὶ ὁ Κωνσταντῖνος διαλέγει τὴν 13η Σεπτεμβρίου γιὰ τὰ ᾿Εγκαίνια τοῦ Ναοῦ - τὴν ἱστορικὴ ἡμερομηνία τόσο γιὰ τὴ ῾Ρώμη ὅσο καὶ γιὰ τὴν ῾Ιερουσαλήμ.

Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἑορτάζεται ἡ συμφιλίωση τῆς Αὐτοκρατορίας καὶ τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ ἐπιβεβαιώνεται ἡ ἀδιάσπαστη συνέχειαμὲ τὶς παλαιὲς παραδόσεις τῆς ῾Ρώμης καὶ τοῦ ᾿Ισραήλ. Αὐτὸς εἶναι ὁ προσωπικὸς θρίαμβος τοῦ Κωνσταντίνου καὶ ὁ θρίαμβος τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς ᾿Εκκλησίας Του. ῾Η ῞Υψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τὴν ἑπομένη ἡμέρα, 14η Σεπτεμβρίου, σφραγίζει τὴν εἰρήνη τῆς ᾿Εκκλησίας...

῾Ο θρίαμβος τοῦ Χριστοῦ, ὅμως, δὲν εἶναι τοῦ κόσμου τούτου καὶ ἡ πορεία τῆς ᾿Εκκλησίας παραμένει πάντοτε σταυρική· ὁ σοβᾶς στὸν καινούργιο Ναὸ δὲν εἶχε ἀκόμα στεγνώσει, ὅταν ἕνας ᾿Αρειανὸς καθόταν στὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Γιὰ τὰ ἑπόμενα 500 χρόνια θὰ ἦταν πιὸ πολὺ ἐξαίρεση παρὰ κανόνας νὰ κυβερνᾶ ἕνας ᾿Ορθόδοξος Αὐτοκράτορας. ῾Η διαδοχὴ τῶν ᾿Αρειανῶν, Μονοφυσιτῶν, Μονοθελητῶν, καὶ Εἰκονομάχων στὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο δὲν ἀφήνει ἀμφιβολία ὅτι ἡ προστασία ἐκ μέρους τοῦ ῾Ρωμαϊκοῦ κράτους ὑπῆρξε ἕνας βαρύτερος σταυρὸς γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία, ἀπ᾿ ὅ,τι ὑπῆρξαν οἱ διωγμοί. ῎Ισως ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος νὰ προσπάθησε νὰ χωρέσει τὴν ᾿Εκκλησία στὰ σχήματα τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας, ἡ ᾿Εκκλησία ὅμως ὑπερβαίνει κατὰ πολὺ αὐτὰ τὰ σχήματα. ῾Εορτάζουσα τὸν Τίμιον Σταυρὸν κάθε χρόνο ἡ ᾿Εκκλησία θυμᾶται: ἡ ἀληθινή Της εἰρήνη ἔρχεται, ὄχι ἀπὸ κάποια κοσμικὴ ἐξουσία, ἀλλὰ μονάχα διὰ τοῦ «ὅπλου εἰρήνης» καὶ «ἀηττήτου τροπαίου», τοῦ Σταυροῦ.