Περὶ τοῦ δεῖν νηστεύειν ἕως μεσονυκτίον τοῦ μεγάλου Σάββατου.

 

Της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (εν Τρούλλω) 

 

Κανὼν ΠΘ’

Περὶ τοῦ δεῖν νηστεύειν ἕως μεσονυκτίον τοῦ μεγάλου Σάββατου. 

Τάς τοῦ σωτηρίου πάθους ἡμέρας, ἐν νηστείᾳ, καὶ προσευχῇ, καὶ κατανύξει καρδίας ἐπιτελοῦντας, χρή τοὺς πιστοὺς περὶ μέσας τῆς περὶ τὸ μέγα σάββατον νυκτὸς ὥρας ἀπονηστίζεσθαι, τῶν θείων Εὐαγγελιστῶν Ματθαίου καὶ Λουκᾶ, τοῦ μέν, διὰ τοῦ∙ Ὀψὲ σαββάτων ῥήματος· τοῦ δέ, διὰ τοῦ, Ὄρθρου βαθέος, τὴν βραδύτητα τῆς νυκτὸς ὑπογραφόντων.

Κανόνας 89 

Της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (εν Τρούλλω) 

Οι πιστοί οφείλουν να περνούν τις ημέρες του σωτηρίου Πάθους με νηστεία, προσευχή και συντριβή καρδιάς, και να λύνουν τη νηστεία περίπου τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, καθώς οι θείοι Ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, ο μεν με τη φράση «Αργά το Σάββατο», ο δε με τη φράση «Πολύ πρωί, βαθιά χαράματα», υποδηλώνουν το προχωρημένο της νύχτας.

Σχόλιο Ζωναρά: 

Ο κανόνας απαιτεί οι πιστοί να περνούν τις ημέρες του Πάθους του Κυρίου μας Ιησού Χριστού με νηστεία και κατάνυξη· με κατάνυξη καρδιάς, δηλαδή η κατάνυξη να μην είναι υποκριτική, φαινομενική μόνο εξωτερικά, αλλά να αγγίζει την ίδια την καρδιά. Περίπου τα μεσάνυχτα του Σαββάτου, καθώς ξημερώνει η Κυριακή, προτρέπει να λύνεται η νηστεία (απονηστίζεσθαι), δηλαδή να τρώει κανείς, καθώς η Ανάσταση έχει ήδη γίνει. Διότι, λέει, ο μεν Ευαγγελιστής Ματθαίος είπε «αργά το Σάββατο», ο δε Λουκάς «πολύ πρωί, βαθιά χαράματα», υποδεικνύοντάς μας το προχωρημένο της νύχτας, δηλαδή το παραδίδουν, το φανερώνουν. Και σήμερα λένε ότι οι Χριστιανοί στα Ιεροσόλυμα δεν τρώνε ούτε την Παρασκευή ούτε το Σάββατο. Και ο [Άγιος] Διονύσιος Αλεξανδρείας, όταν ρωτήθηκε σχετικά, απάντησε τα ίδια εκτενέστερα.

Σχόλιο Βαλσαμών :

Και στους Αποστολικούς κανόνες και σε συνοδικούς έχει νομοθετηθεί να μη νηστεύουμε το Σάββατο ή την Κυριακή, εκτός από ένα και μόνο Σάββατο, δηλαδή το Μεγάλο Σάββατο· διότι αυτό προσταχθήκαμε να το νηστεύουμε. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά, και ο παρών κανόνας, ορίζοντας να νηστεύουμε όλες τις ημέρες του σωτηρίου Πάθους του Χριστού και Θεού ημών και να προσευχόμαστε με κατάνυξη, δηλαδή όχι με υποκρισία, ημέρες στις οποίες συγκαταλέγεται και το Μέγα Σάββατο· προσθέτει, ότι κατά το ίδιο Σάββατο, μετά την έκτη ώρα της νύχτας (μεσάνυχτα), πρέπει οι πιστοί να λύνουν τη νηστεία, επειδή αναστήθηκε ο Χριστός και Θεός ημών, σύμφωνα με τους θείους Ευαγγελιστές Ματθαίο και Λουκά, περίπου στο μέσο της νύχτας. Καθώς ο μεν [Ματθαίος] λέει ότι αργά το Σάββατο ήρθαν οι Μαρίες στον τάφο του Κυρίου και δεν βρήκαν το σώμα Του· ο δε [Λουκάς] υποδηλώνει το μέσο της νύχτας λέγοντας ότι ήταν βαθιά χαράματα όταν οι γυναίκες ήρθαν στο μνήμα. Αυτά μεν είναι έτσι.

Θα μπορούσε όμως κάποιος να πει: Επειδή ο κανόνας ορίζει να νηστεύουμε όλες τις ημέρες του σωτηρίου Πάθους, και να λύνουμε τη νηστεία το Μέγα Σάββατο τα μεσάνυχτα, προκύπτει αναγκαστικά ένα από τα δύο: ή ότι όλες τις ημέρες του Κυριακού Πάθους, που λογίζονται κυρίως μετά την Τετάρτη, νηστεύουμε εντελώς και απέχουμε από κάθε βρώση, και μόνο το Σάββατο λύνουμε τη νηστεία όπως ειπώθηκε· ή ότι το συγκεκριμένο Σάββατο καταλύουμε [τη νηστεία] περισσότερο από τις άλλες ημέρες του σωτηριώδους Πάθους του Χριστού. Διότι γιατί οριστήκαμε να λύνουμε τη νηστεία τα μεσάνυχτα, αν πρόκειται να νηστεύουμε το ίδιο όλες αυτές τις ημέρες;

Εμένα μου φαίνεται ότι η νηστεία του Μεγάλου Σαββάτου είναι ξεχωριστή και πρέπει να προτιμάται από τις άλλες ημέρες του Πάθους του Χριστού, διότι τότε βρισκόταν στον τάφο το θεοϋπόστατο Σώμα Του. Πρέπει λοιπόν και τις άλλες ημέρες να νηστεύουμε με κατάνυξη για τα Πάθη του Χριστού και Θεού ημών, αλλά πολύ περισσότερο το Σάββατο, όταν ετοιμαζόταν η απολύτρωσή μας από τα δεσμά του θανάτου. Γι' αυτό και οι πιο ευλαβείς παραμένουν στις εκκλησίες όλο το Σάββατο, μέχρι την έκτη ώρα της νύχτας (μεσάνυχτα)· και κατά την έκτη ώρα, αφού μεταλάβουν των θείων μυστηρίων, τρώνε άρτο και νερό, ίσως και οίνο εντελώς μετρημένο. Κατά την έβδομη ώρα (1 π.μ.), ακούγοντας την πρωινή ακολουθία (του Όρθρου), όταν ψάλλεται και το «Χριστός Ανέστη», επιστρέφουν στα σπίτια τους, περιμένοντας την ιεροτελεστία της μεγάλης Κυριακής.

Το ότι η Κυριακή αρχίζει από την έβδομη ώρα της νύχτας πριν από αυτήν, είναι φανερό και από το ότι η ανατολή του ηλίου, δηλαδή το φως της ημέρας, αρχίζει από την έβδομη ώρα της προηγούμενης νύχτας· είναι φανερό και από όσα ερμήνευσε ο μέγας Πατέρας μας, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Διότι αφού αποστόμωσε αυτούς που έλεγαν ότι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός δεν αναστήθηκε τριήμερος, και είπε ότι ακόμα κι αν δεχτεί κανείς ότι ο Κύριος δεν αναστήθηκε τριήμερος, πρέπει μάλλον να ευχαριστούμε που ο Χριστός αναστήθηκε και πριν την ορισμένη προθεσμία των τριών ημερών, και όχι να τον κατηγορούμε (διότι θα κατηγορούσε κανείς και τον δανειστή που εξοφλεί το χρέος πριν την ορισμένη προθεσμία, πράγμα παράλογο)· προσθέτει ότι, επειδή ό,τι γίνεται οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, η οποία λογίζεται από την έβδομη ώρα της προηγούμενης νύχτας και τελειώνει μέχρι την έκτη ώρα της επόμενης νύχτας, θεωρείται ότι έγινε την ίδια την ημέρα, σωστά λέμε ότι η Ανάσταση του Χριστού έγινε τριήμερος, σύμφωνα με την αψευδή υπόσχεσή Του. Διότι την Παρασκευή πέθανε, που είναι η πρώτη ημέρα· δεύτερη, το Σάββατο· και επειδή [η Ανάσταση] άγγιξε και την έβδομη ώρα της νύχτας πριν την Κυριακή, λογίζεται και η Κυριακή ως τρίτη ημέρα. Ο μέντοι Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, διδάσκοντας για το Άγιο Πάσχα, λέει ρητά τα εξής: «Ήταν εσπέρα όταν φαγώθηκε εκείνο το ιερό και άγιο σώμα [ο Αμνός]. Η νύχτα διαδέχθηκε εκείνη την εσπέρα πριν την Παρασκευή. Έπειτα η ημέρα της Παρασκευής, διακοπτόμενη από την παρεμβαλλόμενη νύχτα [το σκοτάδι κατά τη Σταύρωση], λογίζεται ως μία νύχτα και δύο ημέρες. Διότι για τρεις ώρες έγινε σκοτάδι σε όλη την οικουμένη. Αυτή είναι η νύχτα που καινοτομήθηκε στο μέσο της ημέρας, υποδεικνύοντας τα δύο τμήματα των ημερών γύρω της: το ένα, από το πρωί μέχρι την έκτη ώρα· το άλλο, από την ένατη ώρα μέχρι την εσπέρα. Ώστε να είναι μέχρι εδώ δύο νύχτες και δύο ημέρες. Έπειτα η ημέρα πριν το Σάββατο [η Παρασκευή] συμπληρώνει τις τρεις νύχτες και τις τρεις ημέρες.» [Σημείωση: Η ερμηνεία του Αγ. Γρηγορίου Νύσσης εδώ είναι σύνθετη και αφορά τον υπολογισμό του τριημέρου].

Σχόλιο Αριστηνού (στον Κανόνα ΠΘ'):

Το Μεγάλο Σάββατο πρέπει να διαρκεί η νηστεία περίπου μέχρι τα μεσάνυχτα. Ο μεν Ματθαίος λέει ότι ο Κύριος αναστήθηκε «αργά το Σάββατο»· ο δε Λουκάς, «πολύ πρωί, βαθιά χαράματα». Πρέπει λοιπόν το Μεγάλο Σάββατο να νηστεύει κανείς μέχρι τα μεσάνυχτα, και από τότε να μεταλαμβάνει τροφής όποιος θέλει, διότι καταλαβαίνουμε από τα λόγια αυτά των Ευαγγελιστών ότι ο Κύριος αναστήθηκε περίπου τα μεσάνυχτα.

ΟΙ ΘΕΙΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ, ΤΩΝ ΕΝ ΝΙΚΑΙΑ, ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ,ΕΝ ΕΦΕΣΩ, ΕΝ ΧΑΛΚΗΔΟΝΙ,ΕΝ ΤΡΟΥΛΛΩ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΑΛΑΤΙΟΥ, ΕΝ ΝΙΚΑΙΑ ΤΟ Β' ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ 

ΑΘΗΝΗΣΙΝ 1852