Ποίαν ἤμέραν καὶ ὥραν γίνεται ἢ καθήλωσις καὶ ἢ ἄποκαθήλωσίς τῆς εἰκόνος τοῦ σώματος τοῦ Χρίστου ἄπὸ τὸν σταυρό;

 27

Ποίαν ἤμέραν καὶ ὥραν γίνεται ἢ καθήλωσις καὶ ἢ ἄποκαθήλωσίς τῆς εἰκόνος τοῦ σώματος τοῦ Χρίστου ἄπὸ τὸν σταυρό;

Ἡ τελετὴ τῆς ἄποκαθηλώσεως διεδόθῃ στὰ μέρη μᾶς ἄπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἀντιόχειας, ὅπου ὕφίστατο ἄπὸ πολὺ παλαιά. Ἐκεῖ δηλαδὴ κατὰ τὴν ἀπαγγελία στὸ ὕφος τοῦ Εὐαγγελίου του πρώτου τροπαρίου τοῦ ἰε' ἄντιφώνου «Σήμερον κρεμᾷται ἔπὶ ξύλου...» τῆς ἀκολουθίας τῶν ἅγιων Παθῶν, τοῦ ὄρθρου δη­λαδὴ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ἔλιτανεύετο ἄπὸ τὸν ἱερέα μεγά­λων διαστάσεων σταυρὸς μὲ τὸ σῶμα τοῦ Χριστου καρφωμένο ἔπάνω σ' αὔτὸν κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ εἶναι δυνατὴ ἢ ἄποκαθήλωσί του. Ἔστήνετο δὲ στὸ μέσον τοῦ ναοῦ καὶ ἐκεῖ παρέ­μενε μέχρι τὴν ψαλμωδία τὼν ἄποστίχων του ἔσπερινου τῆς Με­γάλης Παρασκευῆς. Κατ' αὔτὴ ἔγίνετο ἢ ἄποκαθήλωσίς κατὰ τὸν ἄκόλουθο τρόπο: 

Ἔλιτανεύετο, ὅπως συνήθως, ὸ ἐπιτάφιος, ἔτοποθετεῖτο στὸ κουβούκλιο, ἄπεσπάτο κατόπιν ἢ εἴκῶν τοῦ νεκρου Χρίστου ἄπὸ τὸν σταυρὸ καὶ ἄπετίθετο καὶ αὔτὴ στὸ κουβούκλιο ἐπάνω στὸν ἐπιτάφιο, ἔκαλύπτετο μὲ πέπλους καὶ ἄνθη καὶ στὸ μέσον ἔτίθετο τὸ Εὔαγγέλιο. 'Ἡ ἄκολουθία αὔτὴ τῆς ἄποκαθη­λώσεως ἦταν ἄγνωστη στὴν λοιπή 'Ὀρθόδοξο 'Ἐκκλησία. Κατὰ τὸ «Σήμερον κρεμαται ἔπὶ ξύλου...» ἔλιτανεύετο ἢ εἴκῶν τῆς σταυρώσεως καὶ ἔτίθετο στὸ προσκυνητάριο, κατὰ δὲ τὰ ἄπόστιχα τοῦ ἔσπερινοῦ ἔγίνετο ἢ εἴσοδος τοῦ ἔπιταφίου καὶ ἢ ἄπόθεσίς του στὸ κουβούκλιο ἢ σὲ ἄπλὸ τραπέζι, χωρὶς νὰ γίνῃ προηγουμένως ἄποκαθήλωσι. Αὔτὸ ἄκριβὼς τηρεῖται καὶ σήμερα στὸ Ἅγιον Ὄρος, Ὅρος καὶ στὶς σλαβικές 'Ὀρθόδοξες 'Ἐκκλησίες.

Πρὶν ἄπὸ ἑκατὸ περίπου χρόνια κατὰ τὰ μέσα τού περασμέ­νου αἴῶνος, θέλησαν στὸ Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινουπόλεως νὰ μιμηθουν τὴν πρᾶξι τῆς 'Ἀντιόχειας, ποῦ τόσο παραστατικὰ ἔξεικόνιζε τὰ σχετικὰ γεγονότα τοῦ πάθους τοῦ Χρίστου. 'Ἡ τε­λετὴ ἐγινε τόσο προσφιλὴς στὸν κλῆρο καὶ στὸν λαό, ποῦ γρήγορα διαδόθηκε στὶς μεγάλες πρῶτα πόλεις καὶ σιγὰ σιγὰ καὶ στὰ χω­ριὰ καὶ σὲ πολλὰ ἄκόμη μοναστήρια. Τροποποιήθηκε ὅμως ἐλα­φρά. Εἴσήχθη δηλαδὴ ὸ μεγάλος σταυρὸς μὲ καρφωμένο ἔπάνω σ' αὔτὸν τὸ νεκρὸ σῶμα τοῦ ἐσταυρωμένου Κυρίου, γίνεται ἢ εἴσο­δός του κατὰ τὸ «Σήμερον κρεμᾷται...», ἄλλα ἢ ἄποκαθήλωσι γιὰ νὰ εἶναι πιὸ παραστατικὴ γίνεται ἄπὸ τὸν ἱερέα τὴν ὥρα ποῦ ὸ διάκονος ἄναγινώσκει τίς τελευταῖες φράσεις τοῦ μεγάλου εὐαγ­γελίου του ἑσπερινοῦ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς«...'Ὀψίας δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος ἄπὸ Ἄριμαθαίας τούνομα 'Ἰωσήφ... καὶ λαβὼν τὸ σῶμα τοῦ Ἴησοὺ ἔνετύλιξεν αὔτὸ ἔν σινδόνι καθαρα...», ἤ, ἂν τελῇ τὴν ἄκολουθία μόνος ὸ ἴερέύς, ἀμέ­σως μετὰ τὴν ἄνάγνωσι τοῦ εὔαγγελίου ἔν σιγὴ ἢ ψαλλομένου τοΰ καθίσματος «Σινδόνι καθαρα, καὶ ἄρώμασι θείοις...», καὶ ἄποθέτει τὸ σῶμα στὴν ἄγία τράπεζα, ἄλλὰ ὀχι καὶ στὸ κουβούκλιο γιὰ λόγους καθαρὰ τεχνικοὺς (στήν 'Ἀντιόχεια τὰ χέρια τοῦ σώ­ματος τοῦ Χριστοῦ εἶναι κατεσκευασμένα κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ διπλωθοῦν πρὸς τὰ κάτω). Σὲ μερικὰ ὅμως μέρη δὲν ἔχει ἐπικρατήσει ἢ πρᾶξι αὔτὴ ἄκόμη καὶ δὲν γίνεται ἄποκαθήλωσις, ἄλλὰ κατὰ τὴν ἄνάγνωσι τοῦ Εὔαγγελίου ἢ ὕστερα ἄπο αὔτὴν καλύπτεται καὶ ἄποσύρεται στὸ ἱερὸ βῆμα ὁλόκληρος ὸ σταυ­ρὸς μαζὶ μὲ τὸν ἐσταυρωμένο Χριστό, ποῦ εἶναι ζωγραφισμέ­νος ἐπάνω στὸν σταυρὸ ἄπ' εὐθείας ἢ δὲν εἶναι δυνατὴ ἢ ἄπόσπασίς του ἄπ' αὔτόν. Βλέπετε μὲ πόση δυσκολία μπαίνουν στὴν λει­τουργικὴ πρᾶξι νέα ἔθιμα ὀσο ὡραῖα καὶ ἄγαπητὰ ἄπ' τὸν λαὸ καὶ ἂν εἶναι.

Ἡ ἄποσπασθείσα κατὰ τὴν ἄποκαθήλωσι ἄπὸ τὸ σταυρὸ εἴκῶν τού ἔσταυρωμένου Χριστού παραμένει στὸ ἅγιο βῆμα τυλιγμένη σὲ σινδόνα καθ' ὀλη τὴν ἄναστάσιμο περίοδο, μέχρι τῆς ἄποδόσεως τοῦ Πάσχα, μέχρι δηλαδὴ τοῦ ἔσπερινοῦ τῆς Πέμπτης τῆς Ἄναλήψεως, όπότε καθηλοῦται καὶ πάλι καὶ καταλαμβάνει τὴν συνήθη θέσι τοῦ πίσω ἄπὸ τὴν ἄγία τράπεζα ἢ στὸ βάθος τῆς ἄψίδος, ἔνὼ ὸ ἔπιτάφιος, ποῦ ἄπὸ τὸ τέλος τῆς ἄκολουθίας τοΰ ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, κατὰ τὴν δική μας πρᾶξι, ἢ ἄπὸ τὸ τέλος τοῦ μεσονυκτικοῦ τῆς παννυχίδος τοῦ Πάσχα, κατὰ τὴν πρᾶξι τὼν σλαβικῶν 'Ἐκκλησιῶν, βρισκόταν ἄπλωμένος ἐπάνω στὴν ἄγία τράπεζα, ἄποσύρεται ἄπ' αὔτὴ γιὰ νὰ τοποθετηθῇ στὴν κα­θιερωμένη θέσι του. 

 

ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΦΟΥΝΤΟΥΛΗ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑΣ ΑΠΟΡΙΑΣ  

Α΄

1-100