Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ Ι

 

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ  Ι 

1. Οι εικόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι μέρος αναπόσταστο της παράδοσης της και έχουν μεγάλη σημασία και πολλαπλή λειτουργία μέσα στο σώμα της Εκκλησίας. 

2. Η Εκκλησία συνέχισε μέσα στους αιώνες την παράδοση του Ελληνισμού πού πάντοτε κατανοούσε την τέχνη ως δημόσιο γεγονός με λειτουργία μόρφωσης της αίσθησης και της συνείδησης της εκκλησίας του Δήμου. 

3. Η οριστική διαμόρφωση της τέχνης των εικόνων έγινε μετά την Εικονοναχία αφού τότε διατυπώθηκε σαφώς και εναργώς τί είναι η εικόνα, τί το εικονιζόμενο και πώς ο εξεικονισμός σχετίζεται με το εικονιζόμενο υποκείμενο. Εμμέσως ορίστηκε και ο ρόλος της τεχνοτροπίας καθώς και ο ρόλος του ζωγράφου. 

4. Σύμφωνα με την διατύπωση των Πατέρων της Εκκλησίας, που έγινε αποδεκτή από την Ζ᾽Οικουμενική Σύνοδο, η εικόνα είναι η εξωτερική μορφή της υποστάσεως παντός εικονιζομένου. Η εικόνα-μορφή δείχνει την υπόσταση αλλά δεν την περιγράφει. Έτσι π.χ. η εικόνα του Χριστού δείχνει το πρόσωπό Του αλλά δεν περιγράφει τις φύσεις του. Άρα εικονίζω σημαίνει δείχνω και όχι περιγράφω-ορίζω. 

5. Η τεχνητή εικόνα , σύμφωνα με ορισμό του αγίου Θεοδώρου του Στουδίτη, είναι αυτή που φέρει επάνω της τα εξωτερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εικονιζομένου. Όχι τα εσωτερικά (ψυχικά, συναισθηματικά) αφού αυτά δεν περιγράφονται. 

6. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό, ο ζωγράφος δεν δημιουργεί ex nihilo εκ του μη όντος την εικόνα. Παραλαμβάνει από την παράδοση την παραδεδομένη υποστατική μορφή και αφού την καθάρει απο στοιχεία υλικής ακοσμίας και ανθρώπινης περιέργειας, χωρίς να την παραχαράξει, την παρουσιάζει με κατάλληλο, ιεροπρεπή ζωγραφικό τρόπο. Αυτός είναι ο ορισμός της τέχνης των εικόνων κατά τον άγιο Φώτιο, πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. 

7. Άρα η εικόνα είναι δύο στοιχεία. Η υποστατική ιστορική μορφή και η τεχνοτροπία, ο κατάλληλος ζωγραφικός τρόπος. Η μορφή πρέπει ως ιστορικό στοιχείο, να μένει πἀντα αναλλοίωτη. Η τεχνοτροπία ως τρόπος μπορεί υπό προϋποθέσεις, να αλλάζει να τρέπεται. 

8. Η τεχνοτροπία περιλαμβάνει τρία στοιχεία , τα οποία μαζί με την μορφή της δίνουν πολλές λειτουργίες. 

Α. ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Η εικόνα ως ιστορική μορφή βεβαιώνει την αλήθεια όσων εικονίζει. Αυτό ειδικά για την εικόνα του Χριστού έχει εξέχουσα δογματική βαρύτητα. Για το λόγο αυτό στην ελληνική γλώσσα το ρήμα εικονίζω είναι συνώνυμο του δείχνω κάτι αληθές και το επίθετο εικονικός ήταν συνώνυμο του πραγματικός (Δεν σήμαινε το ψευδές όπως συμβαίνει σήμερα με επίδραση της Δυτικοευρωπαϊκής νατουραλιστικής τέχνης . 

Β. ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Στις υποστατικές μορφές παρεμβάλλονται απο τους ζωγράφους στοιχεία ερμηνείας των εικονιζομένων (π.χ φωτοστέφανο Χριστού, αστέρια στην Παναγία, το κρανίο του Αδάμ στην βάση του Σταυρού του Χριστού κι άλλα πολλά) Με αυτά τα στοιχεία η εικόνα θεολογεί. 

Γ. ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Οι εικόνες ειναι ζωγραφισμένες με το λεγόμενο "βυζαντινό" εικαστικό σύστημα στο οποίο τα εικονιζόμενα δεν υπάρχουν σε έναν αυτόνομο ζωγραφικό χώρο πίσω απο την ζωγραφική επιφάνεια (βάθος), αλλά εκκινώντας απο αυτήν προβάλλονταιν προς το χωρόχρονο των θεατών . Έτσι όσα εικονίζονται έρχονται μέσω του εξωτερικού ρυθμού στις χωροχρονικές διατάσεις των ζώντων θεατών, έρχονται στο παρόν, γίνονται παρουσία όπως ακριβώς σε ένα θεατρικό δρώμενο Έτσι οι εικόνες λειτουργούν εκκλησιολογικά οπτικοποιώντας σε κάθε Θεία Λειτουργία την ενότητα του σώματος της Εκκλησίας. 

Δ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Το ιδιαίτερο ύφος με το οποίο αποδίδονται οι εικόνες διαμορφώνεται στα πλαίσια διάφορων πολιτισμών και με την επίδραση πολλών παραγόντων. Γιαυτό και το ύφος άλλαζε διαρκώς και θα αλλάζει επιτρέποντας σε κάθε κοινότητα πιστών ανά τον κόσμο να εκφράζει την πίστη της και να γράψει τις εικόνες με γνώριμο και οικείο και αρεστό σε αυτές ύφος χωρίς να σημαίνει αυτό πως μεταβάλλονται η παραχαράσσονται τα υπόλοιπα στοιχεία που έχουν δογματική σημασία η θεολογική βαρύτητα. 

Ε. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Ο κάθε ζωγράφος σε κάθε εποχή ακόμη κι όταν εργάζεται με όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις και με βάση "περιορισμούς-αρχές" έχει ελευθερία να γράψει τις εικόνες με το δικό του χέρι και να επιτρέψει και στη δική του ψυχή να εκφραστεί, να αφήσει την προσωπική του εμπειρία πίστης να αποτυπωθεί στις εικόνες. Κάθε εικόνα που γίνεται με ελεύθερο χέρι και δεν είναι αντιγραφή αλλά γραφή είναι πέραν των ἀλλων ένα μοναδικό ποιητικό γεγονός που μαρτυρά γιά το πρόσωπο του δημιουργού και την εμπειρία ζωής πού διάθετει. 

Με βάση όλα τα παραπάνω συνάγεται πως υπάρχει μεγάλο περιθώριο δημιουργικής προσέγγισης των εικόνων απο κάθε κοινότητα ανά τον κόσμο χωρίς αυτο να σημαίνει πως πρέπει να καταργούνται τα σταθερά στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να μεταβληθούν γιατί τότε χάνεται η ουσία των εικόνων και συνεπως και η βασική θεμελιώδης λειτουργία της, η βεβαίωση της αλήθεια πως όσα εικονίζονται συνέβησαν πραγματικά μέσα στην ιστορία και δεν είναι απλώς ιδέες και θεωρίες. 

ΠΗΓΗ: ΕΔΩ